زنجیرە: هۆکارەکانی درووستبوونی یەقین

هۆکارەکانی درووستبوونی یەقین

هۆکارەکانی درووستبوونی یەقین: بۆ گەشتن بەم قۆناغانەش مرۆڤی باوەڕدار پێویستی بە دوو هۆکارو هاوکاری سەرەکی هەیە ئەوانیش: ١- پێویستی بە زانستی دڵە. ٢- پێویستی بەوەیە کە ئەو زانستەی لە واقیع و ژیانی ڕۆژانەیدا ڕەنگدانەوەی هەبێت و بەرجەستەی بکات. خوای گەورە لە قورئاندا کۆمەڵێک دیمەنی دامەزراوی و پتەوی باوەڕی پێغەمبەرانمان بۆ باس دەکات؛ تا ئێمەش لێیانەوە فێر بین و چاویان لێ بکەین و هاوشێوەی ئەوان فەرمانبەرداری فەرمانەکانی خوای گەورە بین لەوانە: دیمەنی ئیبراهیم کە چۆن ئامادە بوو هەر لە سەرەتای لاوێتییەوە گیانی خۆی ببەخشێتە خوای گەورە و لە پێناوی ئەودا بخرێتە ئاگرەوە و بسووتێنرێت، یان دواتر چۆن ئامادەبوو خێزان و کۆرپەلە تاقانەکەی لە بیابانێکی وشک و چۆڵدا جێ بهێڵێت، کە بەپێی هەموو پێوەرەکان ئەو جێهێشتنە ڕادەستکردن بوو بە مەرگ، دەڵێن: کاتێک ئیبراهیم دروودو سڵاوی خوای لێ بێت، خاتوو هاجەرو ئیسماعیلی دانا، خاتوو هاجەر شوێنی کەوت و سێ جار بانگی کردو دەیگوت: ئەی ئیبراهیم تو خوا خوا فەرمانی پێ کردوویت لێرەدا جێمان بهێڵیت؟ ئەویش قوڕگی پڕ بووبوو لە گریان، نەیدەتوانی وەڵامی بداتەوە، دواجار ئاوڕی دایەوە و فەرمووی: بەڵێ خوای گەورە فەرمانی پێ کردووم. ئەوجا خاتوو هاجەر فەرمووی: کەواتە: بڕۆ جێمان بهێڵە خوای گەورە دەمانپارێزێت( ابن ابی زمنین، تفسیر القرآن العزیز). ئەوەی زۆر جێی سەرنجە لەم دیمەنەدا جگە لە هەڵوێستی حەزرەتی ئیبراهیم دروودو سەلامی خوای لێ بێت هەڵوێستی خاتوو هاجەرەی خێزانێتی کە پێغەمبەریش نییە، بەڵام ئەو باوەڕە پتەو و دامەزراوەی بە خوای گەورە هەبووە، کە ئەگەر ئەمە فەرمانی ئەو بێت، ئیتر ترسی نییە و ئەو خۆی دەیانپارێزێت. یان دیمەنی موسا پێغەمبەر دروودو سەلامی خوای لێ بێت کاتێک خوای گەورە فەرمانی پێ دەکات لەژێر باڵی ڕەشی شەودا خۆی و گەلەکەی میسر بەجێ بهێڵن، ئەوە بوو کاتێک فیرعون پێی زانین شوێنیان کەوت و لە کەنارەکانی دەریادا پێیان گەشت و موسا و گەلەکەی کەوتنە نێوان بەرداشی دوو هێزەوە، هێزی دەریاو هێزی سوپاکەی فیرعەون، لەو کاتانەدا گەلەکەی هاواریان کردو گوتیان: [إِنَّا لَمُدْرَكُونَ](سورة الشعراء،آیة٦۱ ). واتە: ئەوە فیرعەون پێمان گەیشتەوەو تیاچووین، بەڵام موسا لەو پەڕی متمانەبوونەوە بە خوای خۆی هاواری کردو فەرمووی: [كَلَّا إِنَّ مَعِيَ رَبِّي سَيَهْدِينِ]( سورة الشعراء، آیة٦۲). واتە: نەخێر من خوای گەورەم لەگەڵە و ئەو ڕزگارمان دەکات، خۆ ئەو کاتەی موسا قسەکە دەکات؛ خوای گەورە هیچ بەڵێنێکی پێ نەداوە کە ڕزگاری بکات، بەڵام متمانەی موسا بە خوای گەورە ئەو دڵنیاییەی پێ دەبەخشێت، کە خوای گەورە ڕزگاریان دەکات. یان دیمەنی پێغەمبەری ئیسلام ﷺلەو کاتەی لەگەڵ ئەبوبەکری هاوەڵیدا، لە ئەشکەوتەکەدا خۆیان حەشار دابوو، بێباوەڕان گەشتنە بەردەمی ئەشکەوتەکە و ئەبوبەکر بە ترسێکی زۆرەوە دەیچپاند بەگوێی پێغەبەرداﷺو دەیگوت: (ئەگەر یەکێکیان سەیری بەرپێی خۆی بکات دەمانبینێت و دەماندۆزنەوە، بەڵام پێغەمبەری خواﷺ لەو پەڕی ئارامی و متمانەبوونەوە بە خوای گەورە پێی فەرموو: {مَا ظَنُّكَ يَا أَبَا بَكْرٍ بِاثْنَيْنِ اللَّهُ ثَالِثُهُمَا}( صحیح البخاری،ج٥،ص٤). واتە: ئەی ئەبوبەکر گومانت بەدوو کەس چۆنە کە خوای گەورە سێیەمیان بێت، دڵتەنگ مەبە؛ خوامان لەگەڵە. خوای گەورەش ڕزگاری کردن. جابری کوڕی عەبدوڵڵا دەگێڕێتەوەو دەڵێت: (كُنَّا مع رسول اللِّهِ ﷺبذاتِ الرِّقاعِ، فإذَا أتينا على شَجرةٍ ظليلة تركْنَاهَا لرسول اللَّهﷺ فَجاء رجُلٌ من الْمُشْرِكِين، وسيف رسول اللَّه ﷺمُعَلَّقٌ بالشَّجرةِ، فاخْترطهُ فقال: تَخَافُنِي؟ قَالَ: {لا}. قَالَ : فمَنْ يمْنَعُكَ مِنِّي؟ قال: {اللَّه}. قال: فسقَطَ السَّيْفُ مِنْ يدِهِ، فأخذ رسَول اللَّه ﷺ السَّيْفَ فَقال: {منْ يمنعُكَ مِنِّي؟}. فَقال: كُن خَيْرَ آخِذٍ، فَقَالَ: {تَشهدُ أنْ لا إلَه إلا اللَّهُ، وأنِّي رسولُ اللَّه؟}. قال: لا، ولكِنِّي أعاهِدُك أن لا أقَاتِلَكَ، ولا أكُونَ مع قوم يقاتلونك، فَخلَّى سبِيلهُ)(صحیح البخاری،ج٥،ص۱۱٤). واتە: لە خزمەتی پێغەمبەری خوادا بووینﷺلە غەزای (ذات الرقاع)، ڕێمان کەوتە دارێک سێبەری هەبوو جێمان هێشت؛ تا پێغەمبەری خوا ﷺکەمێک پشووی لێ بدات، لەو کاتەنەدا یەکێک لە بێباوەڕان دزەی کردبووە ناو سەربازگەی موسڵمانان و گەشتبووە پێغەمبەر و ئەویش ڕاکشابوو شمشێرەکەشی کردبوو بە دارەکەدا، پیاوەکە شمشێرەکەی هەڵکێشاو گوتی: ئەی محەممەد لێم دەترسیت؟ پێغەمبەری خوا ﷺفەرمووی: نەخێر. گوتی: ئێستا کێ لە دەستم ڕزگارت دەکات؟! پێغەمبەری خوایشﷺبەو پەڕی ئارامی و دڵنیاییەوە فەرمووی: خوای گەورە. کابرا کە گوێی لە ناوی الله بوو شمشێرەکەی لە دەست کەوتە خوارەوە و ئەوجا پێغەمبەر ﷺ شمشێرەکەی گرت بەدەستییەوە و فەرمووی: ئەی ئێستا کێ تۆ دەپارێزێت و ڕزگارت دەکات؟! پیاوەکە دەستی بە پاڕانەوە کرد و گوتی: ئەی محەممەد من کردم، تۆ نەیکەیت، تۆ براگەورە و دەستڕۆیشتوویەکی باش بە. پێغەمبەرﷺپێی فەرموو: باوەڕ بهێنەو بڵێ: باوەڕم وایە کە جگە لە خوای گەورە پەرستراوێکی تر بەحەق نییە و موحەممەدیش پێغەمبەری خوایە، ئازادت دەکەم. پیاوەکە گوتی: باوەڕ ناهێنم، بەڵام بەڵێنت پێ دەدەم کە هەرگیز شەڕت لەگەڵ نەکەم، لەگەڵ کەسانێکیش نەبم کە شەڕت لەگەڵ دەکەن، پێغەمبەری خواﷺئازادی کرد. بزانن بەڕێزان، ئەم ئارامی و دڵنیایی و لەگەڵ خوابوونە چ بەرهەم و دەرەنجامێکی گەورە و ناوازەی هەیەو چۆن خوای گەورە بەهۆیەوە بەندەکانی لە ساتە سەختەکاندا ڕزگار دەکات. کتێبی کردەوەکانی دڵ،لا٧٥-٧٦-٧٧-٧٨

کورتە وتار

نە ئێمە لە موسا باشترین و نەبەرامبەرەکەمان لە فیرعەون خراپتر

ئەو ئیسلامەی من تێیگەیشتوم وای لێ فێربووم کەبەو پەڕی ئەدەب ونەرمییەوە مامەڵە لەگەڵ بەرامبەرەکانمان بکەین هەرکێ و هەرچی و هەرچۆن بن، هەر بۆ نموونە کاتێک خوای گەورە موسا پێغەمبەر و هارونی برای ڕەوانەی لای فیرعەون دەکات ئامۆژگاريیان دەکات وپێیان دەفەرموێت: (فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا لَعَلَّهُ يَتَذَكَّر أَوْ يَخْشَی )(سورة طه آیة:٤٤) واتە بەنەرمی بیدوێنن وقسەی لەگەڵ بکەن بەڵکو یادی خوای گەورەی بکەوێتەوە و بگەڕێتەوە، خۆ خوای گەورە خۆی باش دەزانێت فیرعەون پاشگەز نابێتەوە بەڵام دەیەوێت ئێمە فێری ئەدەبی دواندن بکات، هەر لەو ڕوانگەیەیشەوە بوو کاتێک پێغەمبەری خوا ﷺ نامەی بۆ سەرانی کوفری سەردەمی خۆی دەنارد بەڕێزەوە دەیدواندن و بە (عظيم القبط و عظيم الفرس و عظيم الروم ) بانگی دەکردن، هەر چەند لای پێغەمبەر ﷺ ئەوانە هیچ عەظەمەتێکیان نەبوو؛بەڵام بەئەدەبەوە دەیدواندن ودەیزانی قسەکانی ئاوا کاریگەرییان زیاترە . جا نە ئێمە لەو پێغەمبەرانە باشترین ونە بەرامبەرەکەیشمان لە فیرعەون و سەرانی کوفری سەردەمی پێغەمبەر ﷺ خراپترە. هەر لە پێناو گەیاندنی پەیامی چاکسازییاندا زۆر جار پێغەمبەران خۆیان و هەڵوێستەکانیان هاوتای هەڵوێستی گەلەکانیان کردوە و سەرەڕای دڵنیاییان لەڕاستی پەیامەکانیان گوتویانە: (وَإِنَّا أَوْ إِيَّاكُمْ لَعَلَى هُدًى أَوْ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ) (سورة السبٲ آیة:۲٤)واتا ئێمە لەگەل ئێوە یەکێکمان لەسەر ڕێگەی ڕاستین وبەرامبەرەکەیشمان لە گومڕایی تەواوداین. دواتر من لەوە تێناگەم هەندێک موسوڵمان جوێن ونەفرەت قسەی زبر وگوتەی نەشیاو لە کوێ فێربوون وپەروەردەی دەستی کێن لە کاتێکدا پێغەمبەری خودا ﷺ دەفەرموێت: (لَيْسَ الْمُؤْمِنُ بِطَعَّانٍ، وَلَا بِلَعَّانٍ، وَلَا الْفَاحِشِ الْبَذِيءِ). رواه أحمد وصححه الألباني. واتە: مرۆڤی بڕوادار تانەوتەشەر لەخەڵکی نادات ونەفرەتیان لێ ناکات وزمان پیس ودەم شڕ نییە بەرامبەریان. بۆیە پەیامی ئیسلام لێوان لێوە لەجوانی وپێویستە ئێمە بەقسەی زبر و هەڵوێستی نەشیاوی خۆمان نەیشێوێنین.

کورتە وتار

بەداخەوە هەڵوێستەکانت پێچەوانەی هیواکانی ئێمەیە:

بەداخەوە هەڵوێستەکانت پێچەوانەی هیواکانی ئێمەیە: ئێمە بەهیوا بووین تۆ وەک پیاوێکی دونیای عیرفان ببیتە سەرمەشقی خاکیبوون و دونیا نەویستی، کەچی بەداخەوە خەریکە تۆیش وەک خەڵکێکی سادە جوانییەکانی دونیا فریوت دەدات و لەڕێبازی پاکی تەصەووف دورت دەخاتەوە. ئێمە بەهیوابووین جەنابت ببیتە هەوێنی تەبایی و برایەتی نێوان سەرجەم موسوڵمانان بەبێ جیاوازی، کەچی بەداخەوە وتەکانی ئەم دواییەت ئەوەندەی تر برینەکانی نێوانمانی قوڵتر کردەوە و ئازاری زامی برینەکانی هەزار و چوارسەد ساڵی لەمەوبەری هەتا ئەمڕۆ هێنایەوە سۆ. ئێمە بەهیوا بووین دڵسۆزی و وەفای جەنابت بۆ ڕێبازی پێغەمبەر ﷺ کە بەباپیرە گەورەی خۆتی دەزانیت، دڵسۆزی و وەفا بێت بۆ سەرجەم خێزان و یارو یاوەران و هاوەڵە بەڕێزەکانی کە خوای گەورە بژاردەی کردوون بۆ هاوەڵێتی ئەو لەقورئاندا و لەچەندین شوێندا باسی باشی و دڵسۆزی لێبڕاوییان دەکات و پێغەمبەریش ﷺ شایەتی ئەوەیان بۆ دەدات کەباشترینی نەوەی ئەو ئوممەتە ئەو نەوەیە بوون کە لەگەڵ ئەو بوون و هەر لەدونیا موژدەی بەهەشتی بەزۆرێک لەوانە داوە، کەچی تۆ ئێستا نەفرەتیان لێ دەکەیت و بێڕێزییان بەرامبەر دەکەیت و بەهاوەڵ ئەژماریان ناکەیت و موریدەکانت لەسەر ئەوە پەروەردە دەکەیت. ئێمە بەهیوابووین جەنابت ببیتە سەنگەری بەریگریکردن لەمافی خەڵکانی چەوساوە وبەش مەینەت و قەڵایەک بۆ بەگژاچوونەوەی ستەم و داکۆکیکارێکی سەرسەخت لە مافەکانی میللەت کەچی بەداخەوە تا ئێستا هەر چاوەڕوانین و هیچ هەڵوێستێکت لەو بارەیەوە نییە وبەپێچەوانەوە زۆرێک لەسەرانی ئەو ستەم ونادادییە زۆر کات شانبەشانی ئێوە لەبۆنە ئاینییەکاندا دەوەستن. ئێمە بەهیوابووین تۆ ببیتە لەمپەر لەبەردەم دیاردەی ئیلحاد وهەوڵەکانی بێدین کردنی ڕۆڵەکانی ئەو میللەتە وئەو هەموو سوکایەتییەی ڕۆژانە بە ئیسلام ومێژووی بابو باپیرانتان دەکرێت وئەو هەموو دیاردە دزێو ونامۆیەی تەنگیان بەم کۆمەڵگەیە هەڵچنیوە هەر لە دیاردەی مەی و ماددە هۆشبەرو یانەکانی شەوانە و سەنتەرەکانی مەساج، کەچی بەداخەوە هیچ هەنگاوێکت لەو لایەیشەوە نەناوە و هەندێک لەو دیاردانە بەداخەوە چەند مەترێک لە تەکێکەی ئێوەوە دوورە. ئەمانە و زۆر هیوای تر هەن کە لەسەر خەڵکانی وەک ئێوە هەڵچنراون وئەگەر بتانەوێت پێتان دەکرێت ببنە سونبول لەپێناویاندا و ئێستایش نەچوە بچێت وکات زۆری ماوە و ڕێگای قیامەتیش دوورە وڕەزامەندی خوای گەورەیش توێشووی زۆری دەوێت. ەکۆتاییدا پێم خۆشە ئەو فەرموودەیەی پێغەمبەر ﷺ هەمیشە لەیادت بێت کە دەفەرمووێت: (هەرکەس لەپێناو ڕەزامەندی خەڵکیدا خوای گەورە لەخۆی توڕە بکات، خوای گەورە لێی توڕە دەبێت وخەڵکیشی لێ توڕە دەکات، هەرکەسێکیش لەپێناو ڕەزامەندی خوای گەورەدا خەڵکی لەخۆی توڕە بکات، خوای گەورە لێی ڕازی دەبێت وخەڵکیشی لێ ڕازی دەکات.) هیوادارم ئێستایش بەڕێزتان ڕوونکردنەوە لەسەر ئەو وتانەتان بدەن ودڵی ئەو خەڵکە بدەنەوە کە هیوای لەسەر ئێوە هەڵچنیوە وپێیان بڵێن کە ئەوە باوەڕی ئێوە نییە وتەنها هەڵوێستێکی هەڵە بووە ولێی پەشیمانن. پڕۆفیسۆر خالید موحەممەد ساڵح

کورتە وتار

پلەکانی یەقین

پلەکانی یەقین: پاش ئەوەی مرۆڤ لە باوەڕەکەیدا قۆناغەکانی دوودڵی و گومان تێدەپەڕێنێت و دەگاتە یەقین، پێویستە لەم قۆناغەشدا کۆمەڵێک پلە ببڕێت تا دەگاتە یەقینی تەواو، ئەو پلانەیش کە مرۆڤ دەگەیەنن بە یەقینی تەواو بریتین لە: ١- بوونی زانست (علم الیقین): واتا مرۆڤ لە ڕووی تیۆریی و فیکرییەوە بەڵگەی زانستی تەواوی بۆ درووست بێت، کە ئەوانەی باوەڕی پێیەتی هەمووی ڕاستن و دڵنیاکەرەوەن. مرۆڤی باوەڕدار بۆ ئەوەی بگاتە ئەم قۆناغە بەچەند بازنەیەکدا گوزەر دەکات: بازنەی یەکەم: بازنەی ئیسلام: ئیسلام بازنەیەکی فراوانە و هەموو ئەو کار و کردەوانە دەگرێتەوە کە بەڕوکەش واتەی موسوڵمانبوونیان لێ دەخوێنرێتەوە و خەڵکی پێیانەوە پابەندن، جا تا چەند ئەوەی بەڕووکەش دەیکەن لە ناخیاندا جێگیر بووە، یان نا، ئەوە جێی پرسیارە و بۆ وەڵامدانەوەی پێویستمان بە بازنەی دووەم هەیە کە بازنەی باوەڕە. بازنەی دووەم: بازنەی باوەڕ (إيمان): بریتییە لە ئاوێتەبوونی ئەو کارو کردەوانەی کە مرۆڤ لە ڕووکەشدا دەیکەن لەگەڵ باوەڕی ناخی دڵیان و ئاوێتەبوونی سەرجەم ئەندامانی لەش بەتایبەتی دڵ لەگەڵ کردەوەکانی جەستە و هەرکات مرۆڤ گەشتە ئەم قۆناغ و بازنەیە؛ ئەوکات باوەڕەکەی بەتەواوی دادەمەزرێت، بەڵام مانەوە لە بازنەی یەکەم جێی متمانە نییە و کەسەکە هەمیشە لە مەترسیدایە و ناکرێت متمانە بە باوەڕەکەی بکرێت. بازنەی سێیەم: بازنەی ئیحسان: پاش بازنەی دووەمیش بازنەیەکی تەسکتر هەیە لەو دوو بازنەیەی پێشتر، ئەویش بازنەی ئیحسانە و مرۆڤ کە دەگاتە ئەم بازنەیە بەشێوەیەک خوا ناسی دەکات وەک ئەوەی بەچاوی سەر خوای گەورە ببینێت و هەموو شتە نەبینراو غەیبیەکانیش لای ئەم بینراو و بەرجەستە دەبن. بەڵام بەداخەوە کەمن ئەو باوەڕدارانەی کە دەگەنە ئەم بازنەیە و زۆربەی باوەڕداران هەر لە بازنەی یەکەم و دووەم دەمێننەوەو ناگەنە بازنەی سێیەم. هەموو ئەم بازنەو قۆناغانەیش کە باسمان کرد، هێشتا هەر قۆناغی زانستی تیۆرییە (علم الیقین) و نەگەشتووەتە قۆناغی دووەمی یەقین. ٢- قۆناغی بینینی ڕاستییەکان (عین الیقین): لەم قۆناغەدا ڕاستییەکان لە بازنەی تیۆری دەترازێن و دەچنە بازنەی کرداری و مرۆڤ بەچاوی سەر ڕاستییەکان دەبینێت، داواکەی حەزرەتی ئیبراهیم علیه السلام دەچێتە ئەم بازنەو قۆناغەوە کاتێک داوا لە خوای گەورە دەکات نیشانی بدات کە چۆن مردوو زیندوو دەکاتەوە، خۆ ئێمە دڵنیاین لە دامەزراویی باوەڕی ئیبراهیم؛ چونکە ئەم داوایەی لە سەرەتای پێغەمبەرایەتییەکەیدا نییە؛ تا بڵێین داوای دڵنیایی دەکات، بەڵکو کاتێک ئەم داوایە دەکات چەند قۆناغێکی سەختی لەگەڵ گەلەکەی بڕیوە و تەنانەت خوای گەورە پاش گفتوگۆکەی لەگەڵ نەمروود ئەم داوایەی باس دەکات و لەبارەیەوە دەفەرموێت: [وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِـي الْمَوْتَى قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِن قَالَ بَلَى وَلَـكِن لِّيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِّنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِّنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْياً وَاعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ]( سورة البقرة:آیة۲٦۰). واتە: کاتێک ئیبراهیم گوتی: ئەی پەروەردگارم نیشانم بدە چۆن مردوو زیندوو دەکەیتەوە. ئەم داوایەی ئیبراهیم وەک داواکەی موسا وایە دروودو سەلامی خوایان لەسەر بێت کە داوا لە خوای گەورە دەکاتو دەفەرموێت: [رَبِّ أَرِنِي أَنظُرْ إِلَيْكَ]( سورة الاعراف:الآیة۱٤۳). واتە: ئەی پەروەردگارم ڕێگەم بدە بتبینم. پێغەمبەران لە شەوق و خۆشەویستییان بۆ خوای گەورە، حەزیان کردووە زۆر لێی نزیک ببنەوە و خوای گەورە هەندێک بەخششیان لەگەڵ بکات کە لەگەڵ خەڵکانی تری نەکردووە، داواکەی ئیبراهیمیش هەر لەم ڕوانگەیەوەیە. خوای گەورەش پێی دەفەرموێت: بۆ هێشتا باوەڕت دانەمەزراوە؟ هەرچەندەی خوای گەورە خۆی باشتر دەزانێت کە باوەڕی چەند پتەوو دامەزراوە، بەڵام ئەمە تەنها بۆ دواندنی ئیبراهیمە، هەروەک چۆن پرسیار لە موسا دەکاتو دەفەرموێت: [وَمَا تِلْكَ بِيَمِينِكَ يَا مُوسَى]( سورة طه:الآیة ۱۷). واتە: ئەی ئەوە چییە بەدەستی ڕاستەوە ئەی موسا؟ لە کاتێکدا خوای گەورە دەزانێت گۆچانە و بۆچیشی بەکار دەهێنێت، بەڵام تەنها بۆ دواندنی موسا پرسیارەکە دەکات. لێرەشدا پرسیارەکە هەر بۆ هەمان مەبەسەتە. ئیبراهیمیش لە وەڵامدا دەفەرمووێت: بەڵێ باوەڕم تەواو دامەزراوە، بەڵام دەمەوێت زیاتر دڵنیا بم و زیاتر گەورەیی دەسەڵاتت ببینم. بۆیە ئیبراهیم دەیەوێت لە قۆناغی باوەڕی تیۆری بەڕاستییەکان (علم الیقین) بترازێت بۆ بینینی ڕاستییەکان (عین الیقین)، ئەم قۆناغەش تایبەتە بە پێغەمبەران و لەوانەشە هەندێک لە پیاوچاکان بەشێکی کەمیان لەم بەخششە گەورەیە بەهرەمەندبن. ٣- قۆناغی بەرجەستەبوون و ژیان لەناو ڕاستییەکان (حق الیقین): لەم قۆناغەدا مرۆڤ بەشێوەیەکی بەرجەستەبوو، ئاوێتەی ڕاستییەکان دەبێت و لەگەڵیاندا دەژی و هیچ بوارێک بۆ ئینکاریکردن، یان باوەڕ نەبوون نامێنێتەوە بۆ نموونە: هەموو ئەو شتانەی کە لە دونیا لێمان پەنهانن و خوای گەورە داوای لێ کردووین باوەڕمان پێیان هەبێت لەپاش مردن دەبنە واقیع و مرۆڤ تەواو لە بوونیان دڵنیا دەبێتەوە؛ چونکە هەستەوەرەکان هەستی پێ دەکەن، ئیتر لەو کاتانەدا باوەڕ هیچ هونەرو گرنگییەکی نامێنێت؛ چونکە بیەوێت، یان نا شتەکان ڕاستن و بوونیان هەیە. ئەمەش خاڵی جیاکەرەوەی نێوان مرۆڤی باوەڕدار و بێباوەڕە؛ چونکە ئێمە هەر لە دونیا و بەر لەوەی هیچ شتێک بەچاوی سەر ببینین، باوەڕمان وایە هەموو ئەو شتانەی کە خوای گەورە خۆی ڕاستەوخۆ لە قورئاندا، یان لەسەر زاری پێغەمبەرەکەی ﷺ باسی کردوون و فەرموونی هەمووی ڕاستن و بۆ یەک ساتیش لە بوونی بچووکترینی ئەو شتانە دوو دڵ نین، بەڵام بێباوەڕان باوەڕیان پێیان نییە، پاش مردن ئێمە و ئەوانیش هەموومان وەک یەک ڕاستییەکان دەبینین، بەڵام بەداخەوە ئەو کات کاتی تاقیکردنەوەکان کۆتایی هاتووەو باوەڕبوون هیچ سوودێکی نامێنێت. کتێبی کردەوەکانی دڵ/لا۷۲

کورتە وتار

دامەزراویی دڵ (الیقین)

دامەزراویی دڵ (الیقین) یەکێکی تر لە کردەوە گرنگەکانی دڵ (يقين) ە و (یقین) یش بریتییە لە بوونی باوەڕی تەواو بە هەموو ئەو شتانەی کە لێمان پەنهانن بە ڕێژەیەکی زۆر زیاتر لەو شتانەی کە بەرجەستەن و دەیانبینین؛ چونکەی ئەوەی دەیبینین بەچاو، یان بەهەستەوەرەکانی تر هەستیان پێ دەکەین ئەوانە ئێمە لەڕێگەی توانا سنووردارەکانی خۆمانەوە دەیانسەلمێنین، کە لەوانەیە لەژێر کاریگەریی هەندێک شتدا زانیاری هەڵەمان پێ بدەن وەک لە کاتی بوونی جادوو، یان نەخۆشی, بەڵام ئەوەی خوای گەورە دەیفەرمووێت؛ هیچ جێی گومان و دوودڵی نییە و لە هیچ کاتێکیشدا و لەژێر کاریگەریی هیچ شتێکدا خوای گەورە زانیاریی هەڵە ناداتە بەندەکانی، ئیتر عەقڵ و هەستەوەرەکانی ئێمە بیسەلمێنن، یان نا؛ ئەوە ئەرزشێکی ئەوتۆی نییە بەمەرجێک لەشەرع و فەرموودەی خوادا سەلمابێت. باوەڕی دامەزراویش بەو شێوەیە باڵاترین پلەکانی باوەڕە و لە قۆناغی ئیسلام و ئیمان هەڵدەکشێت بۆ قۆناغی ئیحسان کە پێغەمبەری خوا ﷺلە بارەیەوە دەفەرموێت: {الْإِحْسَانُ أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ}( صحیح البخاری،ج۱،ص۱۹). واتە: ئیحسان ئەوەیە کە بەشێوەیەک خوا پەرستی بکەیت کە خوای گەورە دەبینیت، خۆ ئەگەر تۆ ئەو نەبینیت ئەوا ئەو تۆ دەبینێت. کتێبی کردەوەکانی دڵ/لا65

کورتە وتار

بێ ئیمانکردنی ئیماندارەکان

بێ ئیمانکردنی ئیماندارەکان دەست ودیاری دەسەڵاتی بەناو کوردیی، بەئامانجگرتووی پلاتفۆڕمی دابڕان و ڕێکخراوە فیمەنیستییەکان وسەنتەرەکانی جێندەر و خانەکانی لەشفرۆشی ودیسکۆ و باڕ ویانەکانی شەوانە و شێڵتەرەکانی ژنانە بۆ تاکی کورد. پڕۆفیسۆر خالید موحەممەد ساڵح

کورتە وتار

حوکمی ئەو کردەوانەی ڕیایان تێدا درووست دەبیت

حوکمی ئەو کردەوانەی ڕووپامایی و ڕیایان تێدا درووست دەبێت: ئەو کردەوانەی ڕیایان تێدا درووست دەبێت دەکرێت بکرێن بەچەند بەشێکەوە: ١- ئەگەر سەرەتا پاڵنەرو مەبەستی کردەوەکە ڕیا بوو؛ ئەوە خوای گەورە وەری ناگرێت و کردەوەکە بەتاڵ دەبێتەوە و پێویستە کەسەکە بە نیەتێکی پاک جارێکی تر بیکاتەوە، ئەگەر بیەوێت خوای گەورە لێی وەربگرێت. ٢- ئەگەریش سەرەتا مەبەستی کەسەکە ڕەزامەندیی خوای گەورە بوو، پاشان لە کاتی کردەوەکەدا نیەتی گۆڕا، ئەو کات سەیر دەکەین ئەگەر هەستی ڕیاکردنەکە تەنها بەدڵدا تێپەڕی بوو و زۆر لە دڵیدا نەمابویەوە و کاریگەری لەسەر دڵ و دەروونی درووست نەکردبوو؛ ئەوا هیچ کێشەی نییە و کردەوەکەی درووستە. بەڵام ئەگەر لە دڵیدا جێگەی گرت و نیەتەکەی گۆڕا ئەو کات زانایان بۆچوونیان لەسەر درووستی کردەوەکە جیاوازە: پێشەوا ئەحمەد و حەسەنی بەصری پێیان وایە کردەوەکە هەر درووستە و بەتاڵ نابێتەوە؛ چونکە سەرەتا نیەت و پاڵنەری کارەکە بۆ خوا بووە. هەندێکیش دەڵێن: ئەم حوکمەی پێشەوا ئەحمەد باسی دەکات بۆ ئەو جۆرە کارانەیە کە سەرەتاکەی تا کۆتاییەکەی یەک پەرستشە و ناکرێت لێک داببڕێت وەکو نوێژ و ڕۆژو و حەج، بەڵام ئەگەر سرووشتی پەرستشەکە وابوو کە جیاوازی لەنێوان بڕگەکانیدا هەبوو وەکو قورئان خوێندن ئەو کات کەی نیەتەکەی گۆڕا لەو کاتەوە کارەکەی بەتاڵ دەبێتەوە و پێویستە نیەتێکی تازە بهێنێتەوە بۆئەوەی پەرستشەکەی قەبووڵ بێت. خۆ ئەگەریش گۆڕینی نیەتەکە بەهۆی ڕیاوە نەبوو، بەڵکو جگە لە بەدەستهێنانی ڕەزامەندیی خوای گەورە و دەستکەوتنی پاداشتی قیامەت نیەتی دەستکەوتنی شتێکی دونیایشی تێکەڵ بوو وەک مەبەستی دەستکەوتنی غەنیمەت لە غەزادا، یان بازرگانی لەحەجدا، زاناین دەڵێن ئەو مەبەستە لاوەکییە کردەوەکە بەتاڵ ناکاتەوە، بەڵام لە خێرو پادشاتی کەم دەکاتەوە، بەبەڵگەی ئەو فەرموودەیەی کە پێغەمبەری خوا ﷺ دەفەرموێت: {مَا مِنْ غَازِيَةٍ تَغْزُو فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَيُصِيبُونَ الْغَنِيمَةَ إِلاَّ تَعَجَّلُوا ثُلُثَىْ أَجْرِهِمْ مِنَ الآخِرَةِ وَيَبْقَى لَهُمُ الثُّلُثُ وَإِنْ لَمْ يُصِيبُوا غَنِيمَةً تَمَّ لَهُمْ أَجْرُهُمْ}(صحیح مسلیم،ج۳،ص۱٥۱٤ ). واتە: هەر کۆمەڵێک لە پێناوی خوادا بڕۆن بۆ غەزا و غەنیمەت و دەستکەوتی شەڕو ماڵی دونیایان دەستکەوت؛ ئەوا دوولەسەر سێی پاداشتی غەزاکەیان دەڕوات و تەنها یەک لەسەر سێیان بۆ قیامەت دەمێنێتەوە، خۆ ئەگەریش هیچ غەنیمەت و دەستکەوتی شەڕیان دەست نەکەوت؛ ئەوا پاداشتی غەزاکەیان لای خوا و لە ڕۆژی دوایی بەتەواوی وەردەگرن. کتێبی کردەوەکانی دڵ/لا63_64

کورتە وتار

خوا ناسین ئامانجە نەک ئامڕاز

ئێستا خەڵکانێک هەن خوا ناسییەکەیان تەنها ئامڕازە، نەک ئامانج؛ چونکە تا ئەو کاتە خواناسی دەکەن کە ئیش و کارەکانیان جۆر دەبێت، ئیتر پشت دەکەنە خوا و هەر نایشی ناسن وەک ئەوەی جارێکی تر ئیشیان نەکەوێتە خوا. دەیان کەسمان بینیوە خواناس بوون و هاتوچۆی مزگەوتیان کردووە و باڵا پۆش بوون، بەڵام تا ئەو کاتەی کە هەژار بوون، یان هاوسەرگیرییان کردووە، یان خوا منداڵی پێ داون، یان لە نەخۆشییەکەیان چاک بوونەتەوە، یان هەر کارو مەبەستێکی تریان هەبووە، دواتر خوایان هەر نەناسیوە و پەیوەندیان لەگەڵ پچڕاندووە. کەواتە ئەم خواناسی و پەرستشەش بۆ خوا نییە و تەنها بۆ دونیایە و بۆ قیامەت هیچی لێ نا پێچیتەوە، وەک خوای گەورە لە قورئاندا دەفەرموێت: [من كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لاَ يُبْخَسُونَ]( سورة هود). واتە: هەر کەس کردەوەکانی بە مەبەستی بەدەستهێنانی ژیانی دونیا و جوانییەکانی بێت؛ ئەوا هەر لە دونیا پاداشتی کردەوەکانیان دەدەینەوە و هیچ ستەمێکیان لێ ناکەین. هەر لەم ڕوانگەیەیشەوەیە کە نەزرکردن لە شەرعدا کارێکی باش نییە؛ چونکە مەبەستەکەی ڕەزامەندی خوای گەورە نییە؛ بەڵکو گەیشتنی کەسەکەیە بە ئامانجی خۆی؛ بۆیە کاتێک پرسیاریان لە پێغەمبەری خوا کرد ﷺ لەبارەی نەزر لە وەڵامدا فەرمووی: {إِنَّهُ لاَ يَأْتِى بِخَيْرٍ وَإِنَّمَا يُسْتَخْرَجُ بِهِ مِنَ الْبَخِيلِ}( صحیح البخاری). واتە: نەزرکردن خێری تێدا نییە، بەڵام بەخششێکە خوا بەزۆر لە گیرفانەی ڕژد و ڕەزیلەکانی دەردەکات؛ چونکە بیرۆکەی نەزر، بریتییە لە خێرکردنێک بەرامبەر دانانی مەرجێک لەسەر خوای گەورە، وەک ئەوەی بڵێیت خوای گەورە ئەگەر تۆ ئەو کارەم بۆ بکەیت؛ منیش فڵان خێر، یان پەرستشت بۆ دەکەم، بەڵام ئەگەر مەرامەکەت نەهاتە دی تۆیش کارەکە بۆ خوا ناکەیت. ئەم جۆرە هەڵوێستانە دەبێت کوێی بۆ خوا بێت و خوای گەورەش چ منەتێکی بەو کارەی ئێمە هەبێت؟!؛ ئەوانە تەنها ئامڕاز و ئامێرن بۆ گەشتن بە ئامانجێک کە ڕەزامەندیی خوا نییە، بەڵکو ڕەزامەندی و خواستەکانی خۆمانە. کتێبی کردەوەکانی دڵ/لا/37

کورتە وتار

ئاشووبی پیاهەڵدان

دەگێڕنەوە: جارێکیان عەبدوڵڵای کوڕی مەسعوود لە ماڵەکەی چووە دەرەوە، کۆمەڵێک لەو کەسانەی کە خۆشیان دەویست و بە زانست و کەسێتییەکەی سەرسام بوون، شوێنی کەوتن، ئەویش کە هەستی کرد، وەستاو گوتی: کارێکتان پێم هەیە لەگەڵم دێن؟ گوتیان نەخێر. فەرمووی: دەی بگەڕێنەوە؛ چونکە ئەم جۆرە شوێنکەوتنە دەبێتە مایەی فریودان و لەخۆباییبوونی شوێنکەوتووەکان و لە ڕێزی شوێنکەوتەکانی وەکو خۆشتان کەم دەکاتەوە( ابن الجوزی/صفة الصفوة/ص406). بزانن ئەم هەڵوێستەی عەبدوڵڵا، چەند خواناسانەیە؛ چونکە دەترسێت ئەم شوێنکەتن و پێداهەڵدانە، تووشی ڕیا و لەخۆباییبوونی بکات و نیەتی بگۆڕێت و لە پاداشتی کردەوەکانی کەم بکاتەوە. ئێستایش هەر ئەم جۆرە خەڵک و هەڵوێستانەن، کە کەسانی خۆسەپێن و ستەمکار درووست دەکەن، هەمیشە هەڵوێستی خەڵکانی خۆ بەکەمزان و چەوساوە، لووتبەرز و ملهوڕەکان درووست دەکات، بۆیە خوای گەورە، لە قورئاندا کە باسی سیفەتی (کبر) دەکات، لەگەڵ سیفەی (ضعف) هەمیشە (ألف، سين، تاء)ی داخوازییان دەخاتە سەرو بە (استکبار) (استضعاف) دەیانهێنێت، نەک بە (كبر، ضعف)؛ چونکە ئەو دوو سیفەتە لە ڕاستیدا بوونیان نییە و خوای گەورە هەموو مرۆڤەکانی لەیەک ئاستدا درووست کردووە و کەسی بەخواردەست و کۆیلەی کەسی تر درووست نەکردووە، بەڵام ئەوە هەڵوێستی مرۆڤەکان خۆیانە، دواتر دەیانکات بەو دوو بەرەیەوە و هەندێکیان ئەوانی تر دەچەوسێننەوە، هەر لەبەرئەوەیە خوا هەردوو بەرەکە پێکەوە لە دۆزەخدا کۆ دەکاتەوە؛ چونکە ئەگەر بەهاوکاری و دەستباریی ئەو کۆیلە و شوێنکەوتانە نەبوایە؛ ستەمی ستەمکاران نەدەچووە سەر. کتێبی کردەوەکانی دل

کورتە وتار

گرنگی ئیخلاص بۆ کردەوەکانی مرۆڤ

گرنگی ئیخلاص بۆ کردەوەکانی مرۆڤ: تەنها بوونی نیەت بەس نییە بۆ وەرگرتنی کردەوەکان، بەڵکو دەبێت ئەو نیەتە تەواو بۆ خوای گەورە یەکلا بووبێتەوە و کەسەکە جگە لە ڕەزامەندیی خوای گەورە، هیچ مەبەستێکی تری بەکردەوەکانی نەبێت، بەمەش دەگوترێت ئیخلاص، ئیخلاص بریتییە لەوەی کاری پەنهان و ئاشکرای مرۆڤی باوەڕدار وەکو یەک بێت و تەنها لە پێناو بەدەستهێنانی ڕەزامەندی خوای گەورەدا بێت، واتە: لەپێش چاوی خەڵک گوفتار و ڕەفتاری چۆنە و باسی چی دەکات، کاتی پەنهان و تەنیایی و نهێنیشی هەروا بێت. بۆ نموونە: ئەگەر کەسێک چاو و دەم و دەست و داوێنی لەحەرام پاراست لە پێش چاوی خەڵکی، دەبێت لە کاتی نهێنی و پەنهانیشدا هەر وا بێت، یان ئەگەر دوو ڕکعات نوێژی کرد لە شوێنێک کە خەڵکی دەیبینن، دەبێت نوێژیی تەنیایی و نهێنیشی لەڕووی ڕواڵەتی وەستانی نوێژو ملکەچی ناخ و دڵ و دەروونیدا هەروا بێت. ئەگەر وابوو؛ ئەوە دیارە ئەو کەسە ڕاستگۆیە و تەواو خۆی یەکلا کردۆتەوە بۆ خوای گەورە. خۆ ئەگەریش وا نەبوو؛ ئەوکات دیارە پێوەری نیەت و دڵسۆزییەکەی درووست نییە و پێویستە بەخۆیدا بچێتەوە و چارەسەری دڵ و دەروونی بکات.. پڕۆفیسۆر خالید موحەممەد ساڵح کتێبی کردەوەکانی دڵ/ل37

کورتە وتار

هۆکارەکانی درووستبوونی ریا/سێیەم وەرگرتنی پۆست و پایە

وەرگرتنی پۆست و پایە: خەڵکانێکی تر هەن خولیای پۆست و پلە و پایەن و هەر ئەو خولیایەش سەریان دەخوات و بێ ئەرزشیان دەکات، بۆیە دینداری دەکەن، یان خۆیان وا نیشان دەدەن کە دیندارن؛ تا خەڵکی متمانەیان پێ بکەن و لە پاشماوەی سفرەی خۆیان فەرموویەکیان لێ بکەن و شتێکیان یێ بدەن، یان بە مەبەستی ئەوەی عەیب و عارەکانی خۆیانی پێ داپۆشن و دین بکەنە ڕەشماڵێک و لەژێریدا خەریکی دونیاداری و کاری نابەجێی خۆیان بن. ئەمڕۆ خەڵکانێکی زۆری بەناو دیندار دەبینین، واز لە دینداری و خواناسی دەهێنن؛ تا لە کەلاکی دونیای خەڵکانی دونیاویست پشکێکیان پێ ببڕێت، چەندان کەس هەن، لە ناخی خۆیاندا حەز بە خواناسی دەکەن، بەڵام لەبەر ئەوەی دەسەڵاتی ئەمڕۆ حەزی بەم جۆرە خەڵکانە نییەو کار و پۆستیان پێ نادەن، ئەمان بۆ ڕازیکردنی ئەوان، واز لە دینداری و مزگەوت و کۆمەڵی موسڵمانان دەهێنن؛ تا متمانەی ئەوان بەدەست بێنن؛ چونکە ئەوانە بەلای دەسەڵاتەوە، هەموویان تۆمەتن و پێویستە ئەمان لەملی خۆیانی داماڵن. بەداخەوە زۆر کات ئەم جۆرە کەسانە، سەرەڕای ئەم هەموو سازش و خۆ بەدەستەوەدانەش، کەچی هەر متمانەیان پێ ناکەن و هیچیان پێ نادەن و سەرەنجام دەبنە کوردەکەی لە هەردوو جەژنە بوو؛ هەم دونیا و هەم قیامەتیشیان لەدەست دەچێت. کتێبی کردەوەکانی دڵ/ل50

کورتە وتار

هۆکارەکانی درووستبوونی ڕیا /دووەم خۆشویستنی پیا هەڵدان

خۆشویستنی پیا هەڵدان: خەڵکانێکی تر بەهۆی ئەوەوە تووشی ڕیا دەبن کە حەز دەکەن خەڵکی بەشان و باڵیاندا هەڵبدەن و باسی جوامێری و ژیری و بوێری و ڕەوانبێژی و چاکەکاری و بانگخوازی و خواناسیان بکەن، ئەمە دەردێکی تری کوشندەی خەڵکانی موسوڵمانە، کە حەز دەکەن بەکردەوەکانیان ناوبانگ پەیدا بکەن. لە کاتێکدا ئێمە دەتوانین بەو کردەوانە، ناو و ناوبانگ لە لای خوا و لەناو فریشتەکان لە ئاسمان تۆمار بکەین، دەتوانین قیامەت و بەهەشتیان پێ بەدەست بهێنین، کەچی ئێمە، تاڵانفرۆشیان دەکەین، ئێمە لای خوا بەخەڵکی و ئاسمان بەزەوی و قیامەت بەدونیا و بەهەشت بەدۆزەخ دەگۆڕینەو؟!. کتێبی کردەوەکانی دڵ /ل49

کورتە وتار