ئاشووبی پیاهەڵدان

دەگێڕنەوە: جارێکیان عەبدوڵڵای کوڕی مەسعوود لە ماڵەکەی چووە دەرەوە، کۆمەڵێک لەو کەسانەی کە خۆشیان دەویست و بە زانست و کەسێتییەکەی سەرسام بوون، شوێنی کەوتن، ئەویش کە هەستی کرد، وەستاو گوتی: کارێکتان پێم هەیە لەگەڵم دێن؟ گوتیان نەخێر. فەرمووی: دەی بگەڕێنەوە؛ چونکە ئەم جۆرە شوێنکەوتنە دەبێتە مایەی فریودان و لەخۆباییبوونی شوێنکەوتووەکان و لە ڕێزی شوێنکەوتەکانی وەکو خۆشتان کەم دەکاتەوە( ابن الجوزی/صفة الصفوة/ص406). بزانن ئەم هەڵوێستەی عەبدوڵڵا، چەند خواناسانەیە؛ چونکە دەترسێت ئەم شوێنکەتن و پێداهەڵدانە، تووشی ڕیا و لەخۆباییبوونی بکات و نیەتی بگۆڕێت و لە پاداشتی کردەوەکانی کەم بکاتەوە. ئێستایش هەر ئەم جۆرە خەڵک و هەڵوێستانەن، کە کەسانی خۆسەپێن و ستەمکار درووست دەکەن، هەمیشە هەڵوێستی خەڵکانی خۆ بەکەمزان و چەوساوە، لووتبەرز و ملهوڕەکان درووست دەکات، بۆیە خوای گەورە، لە قورئاندا کە باسی سیفەتی (کبر) دەکات، لەگەڵ سیفەی (ضعف) هەمیشە (ألف، سين، تاء)ی داخوازییان دەخاتە سەرو بە (استکبار) (استضعاف) دەیانهێنێت، نەک بە (كبر، ضعف)؛ چونکە ئەو دوو سیفەتە لە ڕاستیدا بوونیان نییە و خوای گەورە هەموو مرۆڤەکانی لەیەک ئاستدا درووست کردووە و کەسی بەخواردەست و کۆیلەی کەسی تر درووست نەکردووە، بەڵام ئەوە هەڵوێستی مرۆڤەکان خۆیانە، دواتر دەیانکات بەو دوو بەرەیەوە و هەندێکیان ئەوانی تر دەچەوسێننەوە، هەر لەبەرئەوەیە خوا هەردوو بەرەکە پێکەوە لە دۆزەخدا کۆ دەکاتەوە؛ چونکە ئەگەر بەهاوکاری و دەستباریی ئەو کۆیلە و شوێنکەوتانە نەبوایە؛ ستەمی ستەمکاران نەدەچووە سەر. کتێبی کردەوەکانی دل

گرنگی ئیخلاص بۆ کردەوەکانی مرۆڤ

گرنگی ئیخلاص بۆ کردەوەکانی مرۆڤ: تەنها بوونی نیەت بەس نییە بۆ وەرگرتنی کردەوەکان، بەڵکو دەبێت ئەو نیەتە تەواو بۆ خوای گەورە یەکلا بووبێتەوە و کەسەکە جگە لە ڕەزامەندیی خوای گەورە، هیچ مەبەستێکی تری بەکردەوەکانی نەبێت، بەمەش دەگوترێت ئیخلاص، ئیخلاص بریتییە لەوەی کاری پەنهان و ئاشکرای مرۆڤی باوەڕدار وەکو یەک بێت و تەنها لە پێناو بەدەستهێنانی ڕەزامەندی خوای گەورەدا بێت، واتە: لەپێش چاوی خەڵک گوفتار و ڕەفتاری چۆنە و باسی چی دەکات، کاتی پەنهان و تەنیایی و نهێنیشی هەروا بێت. بۆ نموونە: ئەگەر کەسێک چاو و دەم و دەست و داوێنی لەحەرام پاراست لە پێش چاوی خەڵکی، دەبێت لە کاتی نهێنی و پەنهانیشدا هەر وا بێت، یان ئەگەر دوو ڕکعات نوێژی کرد لە شوێنێک کە خەڵکی دەیبینن، دەبێت نوێژیی تەنیایی و نهێنیشی لەڕووی ڕواڵەتی وەستانی نوێژو ملکەچی ناخ و دڵ و دەروونیدا هەروا بێت. ئەگەر وابوو؛ ئەوە دیارە ئەو کەسە ڕاستگۆیە و تەواو خۆی یەکلا کردۆتەوە بۆ خوای گەورە. خۆ ئەگەریش وا نەبوو؛ ئەوکات دیارە پێوەری نیەت و دڵسۆزییەکەی درووست نییە و پێویستە بەخۆیدا بچێتەوە و چارەسەری دڵ و دەروونی بکات.. پڕۆفیسۆر خالید موحەممەد ساڵح کتێبی کردەوەکانی دڵ/ل37

هۆکارەکانی درووستبوونی ریا/سێیەم وەرگرتنی پۆست و پایە

وەرگرتنی پۆست و پایە: خەڵکانێکی تر هەن خولیای پۆست و پلە و پایەن و هەر ئەو خولیایەش سەریان دەخوات و بێ ئەرزشیان دەکات، بۆیە دینداری دەکەن، یان خۆیان وا نیشان دەدەن کە دیندارن؛ تا خەڵکی متمانەیان پێ بکەن و لە پاشماوەی سفرەی خۆیان فەرموویەکیان لێ بکەن و شتێکیان یێ بدەن، یان بە مەبەستی ئەوەی عەیب و عارەکانی خۆیانی پێ داپۆشن و دین بکەنە ڕەشماڵێک و لەژێریدا خەریکی دونیاداری و کاری نابەجێی خۆیان بن. ئەمڕۆ خەڵکانێکی زۆری بەناو دیندار دەبینین، واز لە دینداری و خواناسی دەهێنن؛ تا لە کەلاکی دونیای خەڵکانی دونیاویست پشکێکیان پێ ببڕێت، چەندان کەس هەن، لە ناخی خۆیاندا حەز بە خواناسی دەکەن، بەڵام لەبەر ئەوەی دەسەڵاتی ئەمڕۆ حەزی بەم جۆرە خەڵکانە نییەو کار و پۆستیان پێ نادەن، ئەمان بۆ ڕازیکردنی ئەوان، واز لە دینداری و مزگەوت و کۆمەڵی موسڵمانان دەهێنن؛ تا متمانەی ئەوان بەدەست بێنن؛ چونکە ئەوانە بەلای دەسەڵاتەوە، هەموویان تۆمەتن و پێویستە ئەمان لەملی خۆیانی داماڵن. بەداخەوە زۆر کات ئەم جۆرە کەسانە، سەرەڕای ئەم هەموو سازش و خۆ بەدەستەوەدانەش، کەچی هەر متمانەیان پێ ناکەن و هیچیان پێ نادەن و سەرەنجام دەبنە کوردەکەی لە هەردوو جەژنە بوو؛ هەم دونیا و هەم قیامەتیشیان لەدەست دەچێت. کتێبی کردەوەکانی دڵ/ل50

هۆکارەکانی درووستبوونی ڕیا /دووەم خۆشویستنی پیا هەڵدان

خۆشویستنی پیا هەڵدان: خەڵکانێکی تر بەهۆی ئەوەوە تووشی ڕیا دەبن کە حەز دەکەن خەڵکی بەشان و باڵیاندا هەڵبدەن و باسی جوامێری و ژیری و بوێری و ڕەوانبێژی و چاکەکاری و بانگخوازی و خواناسیان بکەن، ئەمە دەردێکی تری کوشندەی خەڵکانی موسوڵمانە، کە حەز دەکەن بەکردەوەکانیان ناوبانگ پەیدا بکەن. لە کاتێکدا ئێمە دەتوانین بەو کردەوانە، ناو و ناوبانگ لە لای خوا و لەناو فریشتەکان لە ئاسمان تۆمار بکەین، دەتوانین قیامەت و بەهەشتیان پێ بەدەست بهێنین، کەچی ئێمە، تاڵانفرۆشیان دەکەین، ئێمە لای خوا بەخەڵکی و ئاسمان بەزەوی و قیامەت بەدونیا و بەهەشت بەدۆزەخ دەگۆڕینەو؟!. کتێبی کردەوەکانی دڵ /ل49

هۆکارەکانی دروستبوونی ریا: یەکەم: نەزانی:

هۆکارەکانی دروستبوونی ریا: یەکەم: نەزانی: ئەگەر باوەڕداران ڕاستییەکانی ژیان وەکو خۆی تێ بگەن ئەوکات هەر گیز تووشی ڕیا نابن؛ چونکە ئێمە بۆ دەمانەوێت خەڵکی لە خۆمان ڕازی بکەین، ئەوان چیان بۆ ئێمە کردووە، تا لە پێناو ڕەزامەندیی ئەوان کار بکەین؟! ئاخر ژیان و تەمەن و لەشساغی و ڕۆزی و سەرجەم بەخششەکانی تر هەمووی هی خوایە، ئیتر بۆچی دەبێت ئێمە بیانخەینە پێناو خزمەتی خەڵکەوە؟! بۆچی دەبێت ڕەزامەندیی خوا بگۆڕینەوە بە ڕەزامەندی خەڵکی؟! ئاخر ئەوان بۆ ژیانی خۆیان، چییان بەدەستە، هەتا بۆ ئێمە هەیانبێت؟! ئەی ئەگەر بۆ ژیان هیچیان بەدەست نەبێت، ئاخۆ بۆ دوای مردن و قیامەتمان چیان لەدەست دێت؟! هەموو ئەوەی خەڵک بۆ ئێمەی پێ دەکرێت، تەنها باسێکی باشەمانە، ئەویش ئەگەر بیکەن!! قسەی باشیش بکرێت، یان نا دەبێت چ سوودێکی هەبێت؟! بەتایبەتی ئەگەر نرخەکەی تووڕەیی خوای گەورەو بەهەدەردانی کردەوەکانمان بێت. کتێبی:کردەوەکانی دڵ/ل/48

ئەرکی پاکردنەوەی دڵ و نییەت

کاری پاکردنەوەی دڵ و یەکلابوونەوەی نیەت بۆ خوای گەورە، هەروا ئاسان نییە، هەتا سەر زارەکی بەڕێ بکرێت، بەڵکو هەوڵ و ماندوبوون و پەرستش و زانستی زۆری دەوێت، خواناسانی پێشین زیاتر لە هەر کار و پەرستشێکی تر بە نیەتەوە زۆر ماندوبوون. سوفیانی ثەوری دەڵێت: (ما عالجت شيئا أشد علي من نيتي؛ لأنها تنقلب علي) کتێبی ( جامع العلوم والحکم/ص۷۰). واتە: هیچ شتێک کە ویستبێتم چارەسەری بکەم، هێندەی نیەتی دڵم سەرقاڵی نەکردووم؛ چونکە لێم دەگۆڕیت. کتێبی کردەوەکانی دڵ/30

گرنگی هاوسەنگی نێوان دڵ و کردەوەکان.

ئەمڕۆ خەڵکانێکی زۆر هەن، ئەوەی گوێی پێ نادەن، دڵە شەرعییەکانیان و خەمی قیامەت و دواڕۆژیانە، هەموو ژیانیان بۆ جەستەیان تەرخان کردووەو لە پێناوی خزمەتکردنی ئەودا، ساتەکانی بەخەرج دەدەن. خەڵکانێکی تر هەن، ڕاستە ڕوو لە خوان، بەڵام ئەوەندەی سەرقاڵی ڕواڵەت و ڕووکەشی کارەکانیانن، نیو ئەوەندە گرنگی بە کرۆک و ناوەڕۆکی کارەکان و مەبەستەکانی شەرع و نیەتی دڵەکانیان نادەن و پرسیاریان لە بارەوە ناکەن. هەشمانە وا تێ گەشتووە، کە تەنها دڵ گرنگە، ئیتر کردەوە هەر چۆن بێت، کێشە نییەو کاتێک بەئاگایان دەهێنیتەوە لە کردنی حەرامەکان، دەڵێن: دڵ گرنگە، ئەمەش هەڵە تێگەشتنە لە کردەوەکانی دڵ؛ چونکە ئەگەر ڕاستە، دڵمان پاکە و ساغە لەگەڵ خوا، ئەی چۆن ئەو دڵە کاریگەری لەسەر کردەوەکانمان دروست نەکردووە و ناتوانێت ئاڕاستەیان بکات و لە شتە قەدغەکراوەکان بیانگێڕێتەوە؟!. کتێبی: کردەوەکانی دڵ/ل5

جیاوازی سروشتمان هۆکاری جیاوازی بۆچوونەکانمانن

هەندێک جار جیاوازی بیر و ڕامان هەڵقوڵاوی جیاوازی سرووشتی خۆمانن، وهەمووشمان ئەو ڕاستییە دەزانین كەسروشتی هەموو مرۆڤەكان جیاوازن وچوون یەك نین، هەر بۆ نموونە سرووشتی ئەبوبەكر وعومەر خوایان لێ ڕازی بێت زۆر جیاواز بووە وئەو جیاوازیەیش كاریگەری تەواوی هەبووە لەسەر بۆچوونەكانیان. بەهەمان شێوە سرووشتی عەبدولڵای كوڕی عومەر وعەبدولڵای كوڕی عەبباسیش هەر وابوە وهەمیشە بۆچوونەكانی عەبدولڵای كوڕی عومەر توندی پێوە دیار بووە بە پێچەوانەی بۆچوونەكانی عەبدولڵای كوڕی عەبباس كە شلگیری بەسەریدا زاڵ بووە،؛ بۆیە زانایان فەرموویانە: ئاگاتان لە توندییەكانی عەبدولڵای كوڕی عومەر وئاسانکارییەکانی عەبدولڵای كوڕی عەبباس بێت.

ئەوەی پێویستە بگۆڕێت ئێوەن نەک مامۆستایانی ئاینی.

دەگێڕنەوە لەدێیەکدا ئاغایەکی ستەمکار هەبوو هەرچی خوا پێی ناخۆشبوو لەگەڵ خەڵکی دێکەی دەکرد لە درۆ و دزی و ستەم وگەندەلی داوێنپیسی، مامۆستای دێکەش هەمووجارێک لەوتاری هەینی کەباسی گوناه یان حەرامێکی بکردایە، یان دوعای لە خراپەکارێک بکردایە، ئاغا دەینارد بەشوینی دا وچینێک دارکاری باشی دەکرد ودەیگوت تۆ مەبەستت من بووە، ڕۆژێکیان مامۆستاکە زۆری بۆ هات بە ئاغای گوت. قوربان تۆ مەشمولیت مەقصود نیت، تاوانی من نییە. ئەم دەسەڵاتەیش ڕێک وەک ئەو ئاغایە وایە ولێوان لێوە لە ئاکارو سیفاتی خراپ، ئیتر مامۆستای ئاینی لەهەر مزگەوتێکدا باسی هەر بابەتێک بکات ئەوان دەیبەنە سەر خۆیان و مامۆستاکان سزا دەدەن. ئاخر مامۆستای ئاینی چی بکات کە ئێوە خۆتان خراپن، ئێوە دەبێت لەوە بگەن کە مزگەوت ماڵی خوایە ومەلاش میراتگری پێغەمبەر و ناکرێت ئێوە بەچاوی لق و مەڵەبندەکانتان لە مزگەوتەکان بڕوانن و چاوەڕوان بن مامۆستایانش وە کاسەلێس و بندیوارەکانتان شایەتی ناحەقتان بۆ بدەن، بۆیە ئەوەی دەبێت لەو نێوەندەدا بگۆڕێت ئێوەن نەک مەلاکان و گوتاری ئاینی.

پشتگیری کردن لەمامۆستایانی ئاینی

دکتۆری بەڕێز ئەوان بەو هەنگاوەیان زیاتر گەورەیان کردیت، زیاتر سەرنج و سۆزی خەڵکیان بۆ لای جەنابت ڕاکێشا تا گوێت لێ بگرن وشوێن پێت هەڵبگرن،. زیاتر بیر تەسکی خۆیان و لەرزۆکی دەسەڵاتەکەیان نیشاندا، کە دەترسن وتەو وشە حەققەکانی جەنابت بیڕوخێنێت.

با فیرعەونەکانی ئەمڕۆ لە فیرعەونەکانی دوێنێوە فێربن:

با فیرعەونەکانی ئەمڕۆ لە فیرعەونەکانی دوێنێوە فێربن: پیاوێک دەڵێت سەردانی شوێنەوارەکانی میسرم كرد بینیم پیاوێک بەدیار مۆمیاکەی فیرعەونەوە وەستاوە و دەڵێت: فیرعەون لە چیرۆکی تۆوە زۆر وانە فێربووم لەوانە: یەکەم: لە چیرۆکی تۆوە فێربووم کە قەدەری خوای گەورە ڕەتبوونەوەی نییە، تۆ هەزارەها منداڵت سەربڕی لەترسی ئەوەی موسا پەیدا نەبێت، بەڵام خوای گەورە موسای لەماڵەکەی تۆدا و بەدەستی خۆت بەخێو کرد. دووەم: لە چیرۆکی تۆوە فێربووم کە دڵەکان بەدەستی خوای گەورەیە نەوەک خەڵک؛ چونکە کاتێک تۆ موسات لەدڵی دایکی بێبەش کرد خوای گەورە دڵی خێزانەکەی خۆتی بۆ نەرم کرد کە لەدڵی دایکی خۆی بەبەزەیی ومیهرەبانتر بوو. سێیەم: لە چیرۆکی تۆوە فێربووم کەهیچ کەس ناتوانێت هیچ کەسێکی تر خراپ بکات؛ چونکە هەر لەو کۆشکەی تۆوە کە دەتگوت (ٲنا ربکم الاعلی) خێزانەکەت لەو دیو ژوورەکەی تۆوە دەیگوت: (سبحان ربی الاعلی). چوارەم: لە چیرۆکی تۆوە فێربووم کە ماڵەکان نهێنی زۆریان تێدایە و ئەوەی هاوسەرەکان کۆدەکاتەوە دڵەکانیانە نەک سەقفی ماڵەکانیان. پێنجەم: لە چیرۆکی تۆوە فێر بووم کە هەموو سوپا وسەربازانی دونیا ناتوانێت باوەڕدارێکی ڕاستەقینە لە باوەڕەکەی بکات؛ چونکە هەموو سوپاو سەربازەکانی تۆ نەیانتوانی کارەکەری کۆشکەکەت لە باوەڕەکەی بکات. شەشەم: لەچیرۆکی تۆوە فێربووم کە کۆیلەکان خۆیان زاڵم و ستەمکاران دروست دەکەن وئەگەر گەلەکەت خۆیان جڵەویان بۆ شل نەکردیتایه و سەریان بۆ شۆڕ نەکردیتایە تۆ نەدەبویتە ئەو فیرعەونەی خوایەتییان بەسەرەوە بکەیت. حەوتەم: لەچیرۆکی تۆوە فێربووم کە هۆکار و ئامڕازەکان بۆ کاری بەندەکانە و لەکاری خوادا کاریگەرییان نییە؛ چونکە ئەو دەریایەی تۆو سوپاکەتی لەو پەڕی دەسەڵاتدا پێ نغرۆ کرد هەر ئەو دەریایە بوو کردییە پۆستەچی و پێیدا موسای لەو پەڕی لاوازیدا بۆ ماڵی تۆ ڕەوانە کرد. هەشتەم: لەچیڕۆکی تۆوە فێربووم کە هەرچی لەم زەوی ئاسمانەنادا هەیە سەربازی خوای گەورەن و جۆری ئەوچەکەی زاڵمانی پێ لەناو دەبات خۆی هەڵی دەبژێرێ، بۆیە کاتێک تۆ سوپات هێنا خوای گەورە سوپایەکی هاوشێوەی تۆی نەهێنا چونکە تۆ زۆر لەوە کەمتر بووی خوای گەورە سوپایەکی بۆ بجوڵێنێت؛ بۆیە هەرئەو ئاوەی کە سەرچاوەی ژیانی هەموو زیندوویەکە کردی بەهۆی تیاچوونی تۆ و سوپاکەت. پڕۆفیسۆر خالید موحەممەد ساڵح

جەنابی وەزیر بڕیارەکەت جێی ڕێزو پێزانینە.