پلەکانی یەقین

پلەکانی یەقین: پاش ئەوەی مرۆڤ لە باوەڕەکەیدا قۆناغەکانی دوودڵی و گومان تێدەپەڕێنێت و دەگاتە یەقین، پێویستە لەم قۆناغەشدا کۆمەڵێک پلە ببڕێت تا دەگاتە یەقینی تەواو، ئەو پلانەیش کە مرۆڤ دەگەیەنن بە یەقینی تەواو بریتین لە: ١- بوونی زانست (علم الیقین): واتا مرۆڤ لە ڕووی تیۆریی و فیکرییەوە بەڵگەی زانستی تەواوی بۆ درووست بێت، کە ئەوانەی باوەڕی پێیەتی هەمووی ڕاستن و دڵنیاکەرەوەن. مرۆڤی باوەڕدار بۆ ئەوەی بگاتە ئەم قۆناغە بەچەند بازنەیەکدا گوزەر دەکات: بازنەی یەکەم: بازنەی ئیسلام: ئیسلام بازنەیەکی فراوانە و هەموو ئەو کار و کردەوانە دەگرێتەوە کە بەڕوکەش واتەی موسوڵمانبوونیان لێ دەخوێنرێتەوە و خەڵکی پێیانەوە پابەندن، جا تا چەند ئەوەی بەڕووکەش دەیکەن لە ناخیاندا جێگیر بووە، یان نا، ئەوە جێی پرسیارە و بۆ وەڵامدانەوەی پێویستمان بە بازنەی دووەم هەیە کە بازنەی باوەڕە. بازنەی دووەم: بازنەی باوەڕ (إيمان): بریتییە لە ئاوێتەبوونی ئەو کارو کردەوانەی کە مرۆڤ لە ڕووکەشدا دەیکەن لەگەڵ باوەڕی ناخی دڵیان و ئاوێتەبوونی سەرجەم ئەندامانی لەش بەتایبەتی دڵ لەگەڵ کردەوەکانی جەستە و هەرکات مرۆڤ گەشتە ئەم قۆناغ و بازنەیە؛ ئەوکات باوەڕەکەی بەتەواوی دادەمەزرێت، بەڵام مانەوە لە بازنەی یەکەم جێی متمانە نییە و کەسەکە هەمیشە لە مەترسیدایە و ناکرێت متمانە بە باوەڕەکەی بکرێت. بازنەی سێیەم: بازنەی ئیحسان: پاش بازنەی دووەمیش بازنەیەکی تەسکتر هەیە لەو دوو بازنەیەی پێشتر، ئەویش بازنەی ئیحسانە و مرۆڤ کە دەگاتە ئەم بازنەیە بەشێوەیەک خوا ناسی دەکات وەک ئەوەی بەچاوی سەر خوای گەورە ببینێت و هەموو شتە نەبینراو غەیبیەکانیش لای ئەم بینراو و بەرجەستە دەبن. بەڵام بەداخەوە کەمن ئەو باوەڕدارانەی کە دەگەنە ئەم بازنەیە و زۆربەی باوەڕداران هەر لە بازنەی یەکەم و دووەم دەمێننەوەو ناگەنە بازنەی سێیەم. هەموو ئەم بازنەو قۆناغانەیش کە باسمان کرد، هێشتا هەر قۆناغی زانستی تیۆرییە (علم الیقین) و نەگەشتووەتە قۆناغی دووەمی یەقین. ٢- قۆناغی بینینی ڕاستییەکان (عین الیقین): لەم قۆناغەدا ڕاستییەکان لە بازنەی تیۆری دەترازێن و دەچنە بازنەی کرداری و مرۆڤ بەچاوی سەر ڕاستییەکان دەبینێت، داواکەی حەزرەتی ئیبراهیم علیه السلام دەچێتە ئەم بازنەو قۆناغەوە کاتێک داوا لە خوای گەورە دەکات نیشانی بدات کە چۆن مردوو زیندوو دەکاتەوە، خۆ ئێمە دڵنیاین لە دامەزراویی باوەڕی ئیبراهیم؛ چونکە ئەم داوایەی لە سەرەتای پێغەمبەرایەتییەکەیدا نییە؛ تا بڵێین داوای دڵنیایی دەکات، بەڵکو کاتێک ئەم داوایە دەکات چەند قۆناغێکی سەختی لەگەڵ گەلەکەی بڕیوە و تەنانەت خوای گەورە پاش گفتوگۆکەی لەگەڵ نەمروود ئەم داوایەی باس دەکات و لەبارەیەوە دەفەرموێت: [وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِـي الْمَوْتَى قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِن قَالَ بَلَى وَلَـكِن لِّيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِّنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِّنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْياً وَاعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ]( سورة البقرة:آیة۲٦۰). واتە: کاتێک ئیبراهیم گوتی: ئەی پەروەردگارم نیشانم بدە چۆن مردوو زیندوو دەکەیتەوە. ئەم داوایەی ئیبراهیم وەک داواکەی موسا وایە دروودو سەلامی خوایان لەسەر بێت کە داوا لە خوای گەورە دەکاتو دەفەرموێت: [رَبِّ أَرِنِي أَنظُرْ إِلَيْكَ]( سورة الاعراف:الآیة۱٤۳). واتە: ئەی پەروەردگارم ڕێگەم بدە بتبینم. پێغەمبەران لە شەوق و خۆشەویستییان بۆ خوای گەورە، حەزیان کردووە زۆر لێی نزیک ببنەوە و خوای گەورە هەندێک بەخششیان لەگەڵ بکات کە لەگەڵ خەڵکانی تری نەکردووە، داواکەی ئیبراهیمیش هەر لەم ڕوانگەیەوەیە. خوای گەورەش پێی دەفەرموێت: بۆ هێشتا باوەڕت دانەمەزراوە؟ هەرچەندەی خوای گەورە خۆی باشتر دەزانێت کە باوەڕی چەند پتەوو دامەزراوە، بەڵام ئەمە تەنها بۆ دواندنی ئیبراهیمە، هەروەک چۆن پرسیار لە موسا دەکاتو دەفەرموێت: [وَمَا تِلْكَ بِيَمِينِكَ يَا مُوسَى]( سورة طه:الآیة ۱۷). واتە: ئەی ئەوە چییە بەدەستی ڕاستەوە ئەی موسا؟ لە کاتێکدا خوای گەورە دەزانێت گۆچانە و بۆچیشی بەکار دەهێنێت، بەڵام تەنها بۆ دواندنی موسا پرسیارەکە دەکات. لێرەشدا پرسیارەکە هەر بۆ هەمان مەبەسەتە. ئیبراهیمیش لە وەڵامدا دەفەرمووێت: بەڵێ باوەڕم تەواو دامەزراوە، بەڵام دەمەوێت زیاتر دڵنیا بم و زیاتر گەورەیی دەسەڵاتت ببینم. بۆیە ئیبراهیم دەیەوێت لە قۆناغی باوەڕی تیۆری بەڕاستییەکان (علم الیقین) بترازێت بۆ بینینی ڕاستییەکان (عین الیقین)، ئەم قۆناغەش تایبەتە بە پێغەمبەران و لەوانەشە هەندێک لە پیاوچاکان بەشێکی کەمیان لەم بەخششە گەورەیە بەهرەمەندبن. ٣- قۆناغی بەرجەستەبوون و ژیان لەناو ڕاستییەکان (حق الیقین): لەم قۆناغەدا مرۆڤ بەشێوەیەکی بەرجەستەبوو، ئاوێتەی ڕاستییەکان دەبێت و لەگەڵیاندا دەژی و هیچ بوارێک بۆ ئینکاریکردن، یان باوەڕ نەبوون نامێنێتەوە بۆ نموونە: هەموو ئەو شتانەی کە لە دونیا لێمان پەنهانن و خوای گەورە داوای لێ کردووین باوەڕمان پێیان هەبێت لەپاش مردن دەبنە واقیع و مرۆڤ تەواو لە بوونیان دڵنیا دەبێتەوە؛ چونکە هەستەوەرەکان هەستی پێ دەکەن، ئیتر لەو کاتانەدا باوەڕ هیچ هونەرو گرنگییەکی نامێنێت؛ چونکە بیەوێت، یان نا شتەکان ڕاستن و بوونیان هەیە. ئەمەش خاڵی جیاکەرەوەی نێوان مرۆڤی باوەڕدار و بێباوەڕە؛ چونکە ئێمە هەر لە دونیا و بەر لەوەی هیچ شتێک بەچاوی سەر ببینین، باوەڕمان وایە هەموو ئەو شتانەی کە خوای گەورە خۆی ڕاستەوخۆ لە قورئاندا، یان لەسەر زاری پێغەمبەرەکەی ﷺ باسی کردوون و فەرموونی هەمووی ڕاستن و بۆ یەک ساتیش لە بوونی بچووکترینی ئەو شتانە دوو دڵ نین، بەڵام بێباوەڕان باوەڕیان پێیان نییە، پاش مردن ئێمە و ئەوانیش هەموومان وەک یەک ڕاستییەکان دەبینین، بەڵام بەداخەوە ئەو کات کاتی تاقیکردنەوەکان کۆتایی هاتووەو باوەڕبوون هیچ سوودێکی نامێنێت. کتێبی کردەوەکانی دڵ/لا۷۲

چوونە ناوبەهەشت و فریودانی شەیتان و دەربەدەربوون لەبەهەشت

ڕووپامایی

دامەزراویی دڵ (الیقین)

دامەزراویی دڵ (الیقین) یەکێکی تر لە کردەوە گرنگەکانی دڵ (يقين) ە و (یقین) یش بریتییە لە بوونی باوەڕی تەواو بە هەموو ئەو شتانەی کە لێمان پەنهانن بە ڕێژەیەکی زۆر زیاتر لەو شتانەی کە بەرجەستەن و دەیانبینین؛ چونکەی ئەوەی دەیبینین بەچاو، یان بەهەستەوەرەکانی تر هەستیان پێ دەکەین ئەوانە ئێمە لەڕێگەی توانا سنووردارەکانی خۆمانەوە دەیانسەلمێنین، کە لەوانەیە لەژێر کاریگەریی هەندێک شتدا زانیاری هەڵەمان پێ بدەن وەک لە کاتی بوونی جادوو، یان نەخۆشی, بەڵام ئەوەی خوای گەورە دەیفەرمووێت؛ هیچ جێی گومان و دوودڵی نییە و لە هیچ کاتێکیشدا و لەژێر کاریگەریی هیچ شتێکدا خوای گەورە زانیاریی هەڵە ناداتە بەندەکانی، ئیتر عەقڵ و هەستەوەرەکانی ئێمە بیسەلمێنن، یان نا؛ ئەوە ئەرزشێکی ئەوتۆی نییە بەمەرجێک لەشەرع و فەرموودەی خوادا سەلمابێت. باوەڕی دامەزراویش بەو شێوەیە باڵاترین پلەکانی باوەڕە و لە قۆناغی ئیسلام و ئیمان هەڵدەکشێت بۆ قۆناغی ئیحسان کە پێغەمبەری خوا ﷺلە بارەیەوە دەفەرموێت: {الْإِحْسَانُ أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ}( صحیح البخاری،ج۱،ص۱۹). واتە: ئیحسان ئەوەیە کە بەشێوەیەک خوا پەرستی بکەیت کە خوای گەورە دەبینیت، خۆ ئەگەر تۆ ئەو نەبینیت ئەوا ئەو تۆ دەبینێت. کتێبی کردەوەکانی دڵ/لا65

بێ ئیمانکردنی ئیماندارەکان

بێ ئیمانکردنی ئیماندارەکان دەست ودیاری دەسەڵاتی بەناو کوردیی، بەئامانجگرتووی پلاتفۆڕمی دابڕان و ڕێکخراوە فیمەنیستییەکان وسەنتەرەکانی جێندەر و خانەکانی لەشفرۆشی ودیسکۆ و باڕ ویانەکانی شەوانە و شێڵتەرەکانی ژنانە بۆ تاکی کورد. پڕۆفیسۆر خالید موحەممەد ساڵح

الاصل براءة الذمة

ئەودەقانەی بەهەڵە ڕاڤەیان بۆ دەکرێت.

4- درووستکردنی حەووا

حوکمی ئەو کردەوانەی ڕیایان تێدا درووست دەبیت

حوکمی ئەو کردەوانەی ڕووپامایی و ڕیایان تێدا درووست دەبێت: ئەو کردەوانەی ڕیایان تێدا درووست دەبێت دەکرێت بکرێن بەچەند بەشێکەوە: ١- ئەگەر سەرەتا پاڵنەرو مەبەستی کردەوەکە ڕیا بوو؛ ئەوە خوای گەورە وەری ناگرێت و کردەوەکە بەتاڵ دەبێتەوە و پێویستە کەسەکە بە نیەتێکی پاک جارێکی تر بیکاتەوە، ئەگەر بیەوێت خوای گەورە لێی وەربگرێت. ٢- ئەگەریش سەرەتا مەبەستی کەسەکە ڕەزامەندیی خوای گەورە بوو، پاشان لە کاتی کردەوەکەدا نیەتی گۆڕا، ئەو کات سەیر دەکەین ئەگەر هەستی ڕیاکردنەکە تەنها بەدڵدا تێپەڕی بوو و زۆر لە دڵیدا نەمابویەوە و کاریگەری لەسەر دڵ و دەروونی درووست نەکردبوو؛ ئەوا هیچ کێشەی نییە و کردەوەکەی درووستە. بەڵام ئەگەر لە دڵیدا جێگەی گرت و نیەتەکەی گۆڕا ئەو کات زانایان بۆچوونیان لەسەر درووستی کردەوەکە جیاوازە: پێشەوا ئەحمەد و حەسەنی بەصری پێیان وایە کردەوەکە هەر درووستە و بەتاڵ نابێتەوە؛ چونکە سەرەتا نیەت و پاڵنەری کارەکە بۆ خوا بووە. هەندێکیش دەڵێن: ئەم حوکمەی پێشەوا ئەحمەد باسی دەکات بۆ ئەو جۆرە کارانەیە کە سەرەتاکەی تا کۆتاییەکەی یەک پەرستشە و ناکرێت لێک داببڕێت وەکو نوێژ و ڕۆژو و حەج، بەڵام ئەگەر سرووشتی پەرستشەکە وابوو کە جیاوازی لەنێوان بڕگەکانیدا هەبوو وەکو قورئان خوێندن ئەو کات کەی نیەتەکەی گۆڕا لەو کاتەوە کارەکەی بەتاڵ دەبێتەوە و پێویستە نیەتێکی تازە بهێنێتەوە بۆئەوەی پەرستشەکەی قەبووڵ بێت. خۆ ئەگەریش گۆڕینی نیەتەکە بەهۆی ڕیاوە نەبوو، بەڵکو جگە لە بەدەستهێنانی ڕەزامەندیی خوای گەورە و دەستکەوتنی پاداشتی قیامەت نیەتی دەستکەوتنی شتێکی دونیایشی تێکەڵ بوو وەک مەبەستی دەستکەوتنی غەنیمەت لە غەزادا، یان بازرگانی لەحەجدا، زاناین دەڵێن ئەو مەبەستە لاوەکییە کردەوەکە بەتاڵ ناکاتەوە، بەڵام لە خێرو پادشاتی کەم دەکاتەوە، بەبەڵگەی ئەو فەرموودەیەی کە پێغەمبەری خوا ﷺ دەفەرموێت: {مَا مِنْ غَازِيَةٍ تَغْزُو فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَيُصِيبُونَ الْغَنِيمَةَ إِلاَّ تَعَجَّلُوا ثُلُثَىْ أَجْرِهِمْ مِنَ الآخِرَةِ وَيَبْقَى لَهُمُ الثُّلُثُ وَإِنْ لَمْ يُصِيبُوا غَنِيمَةً تَمَّ لَهُمْ أَجْرُهُمْ}(صحیح مسلیم،ج۳،ص۱٥۱٤ ). واتە: هەر کۆمەڵێک لە پێناوی خوادا بڕۆن بۆ غەزا و غەنیمەت و دەستکەوتی شەڕو ماڵی دونیایان دەستکەوت؛ ئەوا دوولەسەر سێی پاداشتی غەزاکەیان دەڕوات و تەنها یەک لەسەر سێیان بۆ قیامەت دەمێنێتەوە، خۆ ئەگەریش هیچ غەنیمەت و دەستکەوتی شەڕیان دەست نەکەوت؛ ئەوا پاداشتی غەزاکەیان لای خوا و لە ڕۆژی دوایی بەتەواوی وەردەگرن. کتێبی کردەوەکانی دڵ/لا63_64

الٲصل بقاء ماكان علی ماكان

خوا ناسین ئامانجە نەک ئامڕاز

ئێستا خەڵکانێک هەن خوا ناسییەکەیان تەنها ئامڕازە، نەک ئامانج؛ چونکە تا ئەو کاتە خواناسی دەکەن کە ئیش و کارەکانیان جۆر دەبێت، ئیتر پشت دەکەنە خوا و هەر نایشی ناسن وەک ئەوەی جارێکی تر ئیشیان نەکەوێتە خوا. دەیان کەسمان بینیوە خواناس بوون و هاتوچۆی مزگەوتیان کردووە و باڵا پۆش بوون، بەڵام تا ئەو کاتەی کە هەژار بوون، یان هاوسەرگیرییان کردووە، یان خوا منداڵی پێ داون، یان لە نەخۆشییەکەیان چاک بوونەتەوە، یان هەر کارو مەبەستێکی تریان هەبووە، دواتر خوایان هەر نەناسیوە و پەیوەندیان لەگەڵ پچڕاندووە. کەواتە ئەم خواناسی و پەرستشەش بۆ خوا نییە و تەنها بۆ دونیایە و بۆ قیامەت هیچی لێ نا پێچیتەوە، وەک خوای گەورە لە قورئاندا دەفەرموێت: [من كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لاَ يُبْخَسُونَ]( سورة هود). واتە: هەر کەس کردەوەکانی بە مەبەستی بەدەستهێنانی ژیانی دونیا و جوانییەکانی بێت؛ ئەوا هەر لە دونیا پاداشتی کردەوەکانیان دەدەینەوە و هیچ ستەمێکیان لێ ناکەین. هەر لەم ڕوانگەیەیشەوەیە کە نەزرکردن لە شەرعدا کارێکی باش نییە؛ چونکە مەبەستەکەی ڕەزامەندی خوای گەورە نییە؛ بەڵکو گەیشتنی کەسەکەیە بە ئامانجی خۆی؛ بۆیە کاتێک پرسیاریان لە پێغەمبەری خوا کرد ﷺ لەبارەی نەزر لە وەڵامدا فەرمووی: {إِنَّهُ لاَ يَأْتِى بِخَيْرٍ وَإِنَّمَا يُسْتَخْرَجُ بِهِ مِنَ الْبَخِيلِ}( صحیح البخاری). واتە: نەزرکردن خێری تێدا نییە، بەڵام بەخششێکە خوا بەزۆر لە گیرفانەی ڕژد و ڕەزیلەکانی دەردەکات؛ چونکە بیرۆکەی نەزر، بریتییە لە خێرکردنێک بەرامبەر دانانی مەرجێک لەسەر خوای گەورە، وەک ئەوەی بڵێیت خوای گەورە ئەگەر تۆ ئەو کارەم بۆ بکەیت؛ منیش فڵان خێر، یان پەرستشت بۆ دەکەم، بەڵام ئەگەر مەرامەکەت نەهاتە دی تۆیش کارەکە بۆ خوا ناکەیت. ئەم جۆرە هەڵوێستانە دەبێت کوێی بۆ خوا بێت و خوای گەورەش چ منەتێکی بەو کارەی ئێمە هەبێت؟!؛ ئەوانە تەنها ئامڕاز و ئامێرن بۆ گەشتن بە ئامانجێک کە ڕەزامەندیی خوا نییە، بەڵکو ڕەزامەندی و خواستەکانی خۆمانە. کتێبی کردەوەکانی دڵ/لا/37

هاوسەرگیری بەمەستی جیابوونەوە