کورتکردنەوەو کۆکردنەوەی نوێژ مەرج و رێکارەکانی

بەڕێزان 《قەسر و جەمع》 ئێمە تێکەڵیان نەکەین، ئێمە شتێکمان هەیە گوتی قەسری نوێژ شتێکمان هەیە، پێی دەگوترێت: 《جەمعی نوێژ》 " قەسر تایبەتە بە سەفەرەوە" واتا کورتکردنەوەی نوێژ تەنها لە سەفەردا دەکرێت، بەڵام 《جەمع》 دەکرێت٫ ئینسان لە سەفەریشدا بیکات، وە دەکرێت لە ماڵی خۆیشیدا بیکات، بۆ نموونە بۆ حاڵەتی نەخۆش بۆ نموونە بۆ حاڵەتی زۆر نەتوانین، ئەم بابەتانە لە ماڵە ئەوەتا ئێمە جاری وایە لە مزگەوت، بە هۆی سەرمایەکی زۆرەوە جوان 《جەمع》 دەکەی لە ماڵە بە هۆی نەخۆشییەوە٫ 《جەمع》دەکەین بە هۆی ئیشی سەرقاساڵیەکی زۆرە و هەندێک جار لەوانەیە بۆ زەروورت وا پێویست دەکات، 《جەمع》دەکەی جەمع با تێکەڵ نەکەین لەگەڵ 《قەسردا》  ئێمە ئێستا با لەسەر 《قەسر》 قسەکەین ئەم بەڕێزە دیارە لە سلێمانی و دەچێتە هەورامان لەوێ نوێژەکانی قەسر دەکات تا چەند ڕۆژ 《قەسر》 بکرێت؟ بەڕێزان  ئەوەی کە 《جمهوری عولەما》 واتا زۆرینەی زۆری زانایانی لەسەرە، ئەوەیە هەر سەفەرێک ئەگەر دڵنیا لەمانەوە لەو شوێنەی سەفەرەکەی بۆ دەکەین بۆ 《4》ڕۆژ غەیری ڕۆیشتن و هاتن ڕۆژی ڕۆیشتن و هاتن حسێب مەکە, 《4》 ڕۆژ لەم شوێنە دەمێنینەوە، ئێمە کە گەشتینە ئەو شوێنە بە 《موقیم》 حسێبین واتە بە گەیشتنمان بۆ ئەو شوێنە  دەبێت یەکسەر 《ئیتمام بکەین》 وەکوو خەڵکی ئەو شوێنە، خەڵک لەمە غەڵەت حاڵی دەبێت، وادەزانێت تا 《4》 ڕۆژ بۆی هەیە قەسربکات، نەخێر، ئەم بەڕێزە دەچێت، بۆ ماڵی خەزوونی دڵنیایە یەک حەفتە لەوێ دەبێت، و دەمێنێتەوە، کە گەشتیتە ماڵی خەزوورت وەک ماڵی خەزووری تۆ موقیمی، وە تۆ نوێژەکانت بە (ئیتمامدەکەی) واتە چوار ڕەکعاتدەکەی، بۆ نوێژە چوار ڕەکعاتیەکان، بە ئیتمام نوێژەکانی مەغریب و بەیانییە، ئەمەیان ت بە تەئکید 《قەسر》 ناکرێت، کەواتە تۆ بۆت نییە قەسر بکەیت، وە ئەمە بەڕێزان چۆن دەڵێی یەعنی ڕەئی ڕاجح لەمەدا  ئەمەیە وە ئەمە 《جمهوری فوقەها》 بە تایبەتی شەوافیع، مەزەبی شافعی. لەسەر ئەمەیە وە ئەو مەسافەیەش کە قەسری تێدا دەکرێت، 《80》 کیلۆمەتر کەمترنەبێت, باشە ئەم شوێنەی کە ئێمە لێی دەڕۆین بۆ ئەو شوێنەی کە ئەیگەینێ ئەگەر لە 《80》کیلۆمەتر زیاتر بوو بۆمان هەیە قەسر بکەین. ئەگەر کەمتر بوو بۆمان نییە 《قەسر》کەین تەنها لە ڕێگەیش بۆمان نییە 《قەسر 》کەین چونکە مەسافەکە پێی ناگوترێت مەسافەی سەفەر، بۆ نموونە بەیانی مندەچم بۆ پیرەمەگرون بۆم نیە لەتاسڵوجە قەسرکەم چونکە من موسافیر نیم، دەچم بۆ 《چەمچەماڵ》 بۆم نییە لە تەکیە قەسر کەم، چونکە من موسافیر نیم، جەمع دەکرێت، بەڵام قەسر بە هیچ شێوازێک ناکرێت، لەم حاڵەتەدا چونکە مەسافەکە لە《80》 کیلۆمەتر کەمتر نییە، بۆ ماوەی مانەوەکەیش لە چوار ڕۆژ زیاتر ئەماینەوە بۆمان نییە قەسر کەین، بە گەیشتنمان بەو شوێنە دوو ڕۆژ ماینەوە سێ ڕۆژ ماینەوە بۆمان هەیە ئەو دوو سێ ڕۆژە قسر کەین،  ئەگەر ماوەی مانەوەکەمان دیاری کراو نەبوو ئەوکات بۆ نموونە ئێمە قرزێکمان لای کەسێکە دەڕۆین بۆ ئەو شوێنە بە شوێنیدا دەگەڕین چاوەڕین، قەرزەکەمان بداتەوە، ئەمە ئێمە دڵنیا نین،بەیانی قەرزەکەمان دەستکەوێ، دەگەڕێینەوە، یا دەڕۆین بۆ شوێنێک موعامەلەیەکی دایرەمان هەیە، بەیانی موعامەلەکەی دایرەمان تەواو بێت، دەگەڕێینەوە، ئەم حاڵەتە بۆمان هەیە 《قەسرکەین تا ئەو کاتەی لێمان ڕوو نەبێتەوە، ئیتر 《10》 ڕۆژی پێ دەچێت، 《15》 پێ دەچێت، 《20》 پێ دەچێت، بۆمان هەیە ئێمە قەسرکەین لەم حاڵەتەدا کەواتە ماوەی مانەوەکە حوکم دەکا لەم مەوزوعەدا بەڕێزان ئەگەر دیاری کراو بوو ناتوانین لە 《4》 ڕۆژ زیاتر ئەگەر بەرنامەمان هەبوو بە مانەوە ناتوانین 《قەسر》کەین دەبێت هەر کە گەشتینە ئەو شوێنە نوێژەکان بە تەواوەتی بکەین، ئەگەر هاتووم ماوەکە دیاری کراو نەبوو، وە نەیشمان دەزانی بە دڵنیاوە نەک فێڵ بکەین،لە خۆمان نازانین کەی تەواوە بین، ئەوکاتە بۆمان هەیە لە مەودای ئەو ماوەیەی کە ئەمێنینەوە قەسر بکەینەوە، ئەوەی فەتحی 《مەککە》پێغەمبەری خوا کە تەشریفی بردووە، بۆ؟ ئەم بابەتە بۆ ئێستا هەندێک برا بەڕێزان بە داخەوە زۆر زۆر شلگیرییان کردووە لەمەدا یانی دەڵێت، هەر شارێکی لێ ون بوو، 《قەسر》کەواتە تا ئەو لە مێرگەپانە قەسردەکات لە سیتەك قەسردەکات، بۆ نموونە چووە ئەو دی و سەیتەرەکەی تاسڵوجەوە چونکە شار دیار نامێنێ ئەسڵەکە ئەمە چ شەرعێکە بەڕێزان ئینسان چۆنی بێ بەم شێوازە  بە ئەحکامی شەرع و بە ئەشاعیری دین، بە تایبەتی عیبادەتێک کە نوێژە کە پێی دەڵێین:  کۆڵەکەی دین وە ئەمەی کە من عەرزم کردن ئەمە ڕەئی زۆرێک لە عولەمای تازەن،  بن باز دەڵێت: موسافیر بۆی هەیە قەسری نوێژ بکات،  دەڵێ (     السنة للمسافر ان یقصر الصلاة بالسفر تأسیا بالنبی ﷺ وعملا بالسنة اذا كانت المسافة ثمانین كیلومترا تقریبا او اكثر. ) کەواتە لەمە کەمتر بۆینیه قەسر بکات، دەلێت:( واذا كان فی بلد فإنه یقصر مادام فی البلد اذا كانت اقامته أربعة ایام فأقل.)  واتە چوار ڕۆژ کەمتر (  کما فعل النبی ﷺ لما نزل مکة فی حجة الوداع فإنه نزل بمكة صبیحة الرابعة فی ذی الجحة ولم یقصر حتی خرج الی منا فی ذی الحجة  )  چوار ڕۆژ ماوەتەوە قەسریی کردووە،  واتا دڵنیا نەبوو چەند ئەمێنێتەوە (   واقامته فی مكة تسعة عشر یوما يوم الفتح علی انه لم یجمع بينها  )واتا دڵنیانەبوو  کەچەند دەمێنێتەوە (   واذا كان عازما علی الاقامة مدة لایعرف  نهایتها هل هی اربعة ایام  فإنه یقصر حتی تنتهي حاجته لأن اقامته غیر محدود  )  کەواتە ئەمن زۆر زۆر ڕوونە بەوەی کە  عەرزم کردن ئەگەر بەرنامەی هەبوو لە (چوار)ڕۆژ زیاتر بمێنێتەوە کە گەشتە ئەو شوێنە بۆینیە قەسر کات، ئەگەر بەرنامەی نەبوو وە نەی دەزانی چەند دەمێنێتەوە بۆی هەیە قەسر کات،تا ئەو ماوەیەی دەمێنێتەوە، وە ئەمە(    واما من یعزم علی الاقامة مدة طویلة فهذا واجب علیه اتمام)  ئەگەر موددەیەکی زۆر دەمایەوە ئەیزانی واجبە لەسەری کە نوێژە کان بە تەواوەتی بکات،(وهذا وهو صواب) وە دەڵێت ئەم ڕەئیە ڕاجیحە (   وهو الذی علیه جمهور اهل العلم وغیرهم   ) ئەمە بۆچوونی هەر چوار مەزهەبەکانی لەسەرە وە هیتریش  (  لان الاصل فی حق المقیم الاتمام) چونکە موقیم پێویست دەکات نوێژەکانی بەتەواوەتی بکات، (    فإذا عزم علی الاقامة اكثر من اربعة  ایام وجب علیه الاتمام للدراسة او غیرها والمعتمد فی هذا كله هو ان الاقامة التی لاتمنع قصر الصلاة انما تكون اربعة ایام فأقل هذا الذی علیه الأكثرون وفیه احتیاط للدین وبعد عن الخطر لهذه العبادة العظیمة التی هی عمود الاسلام) )  زۆر زۆر ڕوونە قسەکان، کەواتە من دەبیستم هەندێک بەڕێز دەچێت دەخوێنێ شەش مانگ دەمێنێتەوە بە چوار مانگ بە سێ مانگ دەچێ قەسردەکات، ئەمە زۆر لە دین دوورە  وە زۆر لە فەهمی عولەمای سەلەف دوورە، وە ئەمە بە هیچ شێوازێک شەرعی نییە، ئەمێنێتەوە ئەم بەڕێزانە کە لەو شوێنەی کە کە چوون بۆی گریمان ئەمان چوار ڕۆژ زیاتر دەمێننەوە کەواتە ئیتمامدەکەن ئەی بۆیان هەیە جەمع بکەن؟ ئەگەر سەرقاڵیەکی زۆریان بۆ دروست بوو وە ئیشەکانیان مەسەلەن ئەکەون بە سەریەکەوە پێداویستییەکانی سەفەرەکە وا بوو ڕاستە چوار ڕۆژ دەمێننەوە بۆیان نیە قەسر کەن، بۆیان هەیە جەمع کەن بۆ کاتی پێویستی وەکوو هەر موقیمێکی تر بۆیان هەیە  جەمع بکەن بەڵام قەسر بە هیچ شێوازێک دروست نییە. خوای گەورەش زاناترە