حاڵ و لەخۆدانی دەروێشان و بنەما شەرعییەکانی

بەناوی خوای بەخشندە و میهرەبانەوە سوپاس و ستایش بۆ پەروەردگاری جیهانیان، وە درود و ڕەحمەت بۆ سەر گیانی پاكی پێغەمبەر ﷺ و گشت كەس و یاران و شوێنكەوتوانی بەگشتی. وەڵام: سەبارەت بە پرسیارەكەی بەڕێزتان: خاڵی یەکەم: بەڕێزان ئەوەی ئەو بەڕێزانە دەیکەن هیچ پەیوەندییەکی بە دینەوە نییە واتا ئەمە بەشێک نییە لە کەرامات وە بەشێک نییە لە سیمای دینداری ئینسانی بڕوادار بۆ لەبەری پێغەمبەر(ﷺ)  دیندارترینی خەڵک وە نزیکترینی خەڵک بووە، لە خوای پەروەردگارەوە لە پاش ئەو خەلیفەی ڕاشیدەین  لە پاش ئەوەوە  هاوەڵانی بەڕێز ئایا هیچ کەسێک خودی پێغەمبەر (ﷺ) وە هاوەڵان، وە خولەفای ڕاشیدین، ئەو  کارەیان کردووە؟ ئایا هیچ کام لەوان بۆ نموونە زرکیان لە خۆیان داوە؟مێخیان لە خۆیان داوە؟ هیچ کەس لەوان بە عەکسەوە یەعنی "ئیمامی عومەر شەهید کراوە لە میحرابدا  ئیمامی عەلی هەر شەهید کراوە، حەزرەتی عوسمان هەر شەهید کراوە" بۆچی ئەگەر ئەمە پەیوەندی بە دینداری و کەراماتەوە هەیە بۆچی ئەم بەڕێزان وە هاوەڵە بەڕێزەکانیان کەسیان نەیان توانی ئەوانە لە زەبری شیر و خەنجەرانە بپارێزن، وە چاکیان بکەنەوە، وە بۆچی هیچ کەس لەو هاوەڵە بەڕێزانەی  پێغەمبەر(ﷺ)  بە ناوی دینداری و خواناسی و نزیکی لە خواوە ئەم کارەیان نەکردووە؟ مێخیان دانەکوتیوە بە سەریانە خەنجەریان لە خۆیان نەداوە، فیشەکیان نەناوە بە خۆیانەوە، یانی  ئەوانە بۆچی نەکراون لە سەردەمی پێغەمبەرا(ﷺ)کەواتە ئەوە پێمان دەڵێ ئەو بابەتە پەیوەندی بە دینداریەوە نییە تەنانەت، ئەوانەی کە پێیان یان دەگوترێ سەر مەشقی ڕێبازی تەسەوف پیاوچاکان لە (شێخ عەبدولقادری گەیلانی لە شێخ جونەی لە سبری سەقتی) ئەمانە هیچ کامیان ئەم کارەیان نەکردووە،ئەم بابەتی لە خۆدانە ئەوە شتێکی تازەیە بەڕێزان ئەوە پێی ناگوترێ "سیمای دینداری" وە ئەمە پەیوەندی بە دیندارییەوە نییە، بە بەڵگەی چی؟ بە بەڵگەی ئەوەی کە ئەم بابەتە ئێستا هندۆسەکان خۆ هندۆسەکان گا دەپەرستن یا جاری وایەمشك دەپەرستن جرج دەپەرستن یەعنی شتێکی موقەددەسی وایان نییە کە بڵێی پیرۆزە شتی زۆر لەمە گەورەتر دەکەن باشە دەتوانن تەحکوم کەن بە لێدانی دڵیان تەحەکوم کەن بە هەناسەیان دەتوانن بفڕن دەتوانن بە سەر خەڵوزا بڕۆن ئایا ئەمەی هندۆسەکان دەیکەن ئەوە بە چی تەفسیر دەکرێ خۆ ئەمەش ناکرێ بڵێین تەقوا و دینداری و خواناسیە کام خواناس ئەوان گایەك  دەپەرستن مانگایەك  دەپەرستن لەبەرەوە ئەو بابەتە پەیوەندی بە دیندارییەوە نییە ئەوە ئەخلاقی پێغەمبەر و ئەسحاب عەلا نەبی ناو عەلەیهی سەڵات و وەسەلام ئەوە ئەخلاقی  ڕئوسی موتەسەویفە پاوچاکان و عارفین و عالیمین و عابیدین بۆ ئەمانەیان نەکردووە باشە دواتر بۆچی وەکو عەرزم کردی ئایینەکانی تر یا ئاینزاکانی تریش هەمان کار دەکەن لە کاتێکا هیچ پەیوەندییەکیان بە دینی ئیسلام و بە خوا و بە ڕێبازی ڕاستەقینەی خواناسییەوە نییە ئەمە یەکێکی تر لەوخاڵانە دواتر هەندێک لەو بەڕێزانەی ئەم کارە دەکەن هەر بۆ خۆیان خەڵکێکن باش نین یەعنی بە باش ناناسرێن خەڵکێکن زۆر تەقوا و عیباداتیان نییە تابڵی ئەمانە کەراماتیان هەیە لەبەر ئەوە  بە هیچ شێوازێک ئەوانە شەرعی نییە ، بزانین عولەمای سەلەف لەسەر ئەوە چیان گوتووە ئیمامی سوبوکی لە شافیعیەکان دەربارەی ئەم حاڵەتە دەڵێ : (السماع على الصورة المعهودة منكر وضلال، وهو من أفعال الجهلة والشياطين، ومن زعم أن ذلك قربة فقد كذب وافترى على الله، ومن قال إنه يزيد في الذوق فهو جاهل أو شيطان، ومن نسب السماع إلى رسول الله ﷺ يؤدب أدباً شديدا، ويدخل في زمرة الكاذبين عليه ﷺ..ومن كذب عليه متعمدا فليتبؤ مقعده من النار، وليس هذا طريقة أولياء الله تعالى وحزبه وأتباع رسول الله ﷺ، بل طريقة أهل اللهو واللعب والباطل، وينكر على هذا باللسان واليد والقلب) دەڵێ ئەم شێوازییە پڕ سکردن و پیا هەڵدان و دەف لێدان و ئەم دەڵێ ئەوە کارێکی گومڕایی و کارێکی خراپە، دەڵێ ئەمە کردەوەی خەڵکی نەزان و شەیتانیەکانە هەر کەسێ بڵێ ئەمە دەرەنجامی نزیکییە لە خواوە ئەو کەسە درۆی بە دەم خواوە هەڵبەستووە, هەر کەسێکیش بڵێ ئەوە هەستی خواناسی زیادەکا دەڵێ ئەو کەسە نەزان و شەیتانە هەر کەشێکیش بڵێی پێغەمبەری خوا (ﷺ)گوێی لەم شتانە گرتووە ئەو کەسە ئەبێ سەرزەنشتێکی تەواو بکرێت، دەچێتە ڕیزی ئەو کەسانەی کە درۆیان بە دەم پێغەمبەرەوە هەڵبەستووە (ﷺ) وە هەر کەسێکیش بە مەبەست درۆ بە دەم پێغەمبەری خواوە بکات،  با جێی خۆی لە ئاگردا خۆش کات، وە ئەوە ڕێگەی پیاوچاکان و خواناسان و خەڵکانی دیندار نەبووە، وە ئەوە ڕێگەی شوێن کەوتوانی پێغەمبەر نەبووە (ﷺ)  بگرە ئەوە ڕێبازی خەڵکی گاڵتە جاڕ و خەڵکی باتیل و مونکەرە، وە هەر کەسی ئەوە بکا  پێویستە بە دەست و بە زمان و بە دڵ کارەکەیمان پێ ناخۆش بێ وە هەوڵی ڕێگەگرتنی بکەین ، ئیبن حەجەری عەسقەلانی لە کتێبی :(فتح الباری) ئەو حەدیثە دێنێتەوە کە کۆمەڵێك گەنج  لە حەبەشەوە هاتبوون لە مزگەوتی پێغەمبەردا(ﷺ)  ڕمبازێنیان دەکرد، دەڵێ هەندێک لە موتەسەویف ئەگەر ئەمە بکەن بە بەڵگەی ئەو سەماکردن و ئەو سەربادان و ئەو دەنگ بەرزکردنەوەی لە مزگەوتدا( ئیبن حەجەری عەسقەلانی) ڕەدیان دەداتەوە دەفەرمووێ چی ؟ دەڵێ: ( واستدل قوم من الصوفية بحديث الباب على جواز الرقص وسماع آلات الملاهي، وطعن فيه الجمهور باختلاف المقصدين، فإن لعب الحبشة بحرابهم كان للتّمرين على الحرب فلا يحتج به للرقص في اللهو) هەندێک لە موتەسەویف ئەوەیان کردووە بە بەڵگە لەسەر ڕێگە پێدان بە سەما کردن، وە گوێگردن لە ئالاتی ڕەقس و لە دەف و لەمانە دەڵێت: بەڵام جمهوری فوقەها تانەیانداوە لەم ڕەئیە، بۆ؟ دەڵێ چونکە ئەوە دوو مەبەستی جیاوازی هەیە: دەڵێ ڕمبازێنی حەبەشیەکان لەناو مزگەوتی پێغەمبەردا بۆ تەمرین کردن بوو، لەسەر شەڕ و لە سەر سوارچاکی و لەسەر ڕەمبازیان،  دەڵێت: ئەوە ناکرێ بە بەڵگە بۆ سەماکردن و بۆ خۆبادان و بۆ سەربادان لەناو مزگەوت و دەنگ بەرزکردنەوە،،  ئیمامی ئالووسی بەڕێزان دەرباری ئەم بابەتە دەڵێت: ( وما يُشاهد من وقوعه لبعض المنتسبين إلى حضرة أحمد الرفاعي من الفسقة؛ الذين كادوا يكونون لكثرة فسقهم كفارا..إنه من باب السحر المختلَف في كفر فاعله. فإن لهم أسماء مجهولة المعنى يتلونها ولا يبعدأن تكون كفرا ولم يكن ذلك في زمن الشيخ أحمد الرفاعي فقد كان أكثر الناس اتباعا للسنة وأشدهم تجنبا عن مظان البدعة، وكان أصحابه سالكين مسلكه متشبثين بذيل اتباعه ثم طرأ على بعض المنتسبين إليه ما طرأ) ئەوەی کە دەیبینین لە هەندێک لە بەناو موریدانی: شێخ ئەحمەدی ڕیفاعی ،لە هەندێك لەو موریدانەی کە ئەوەندە فاسیقن، نزیکن،  لە کوفرەوە دەڵێت، دەڵێ ئەوە هیچ پەیوەندی بە دینەوە نییە دەڵێ ئەوە ئەسڵەن دەچێتە بابی ئەو سیحرەوە کە زانایان ڕەئیان هەیە لەسەریان، هەیە لەسەر ئەوەی کە ئایا ئەوە کافر دەبێ، بەو سیحرە و بکوژرێ یا کافر نابێت و ناکوژرێ، دەڵێ چونکە ئەوانە ئەو کاتانەی ئەو مێخ و ئەو زنجیر و زرک و خەنجەر و ئەوانە لە خۆیان دەدەن کۆمەڵێك ناوی نادیار بە سەر زمانیاندا دەهێنن، یا ئەو کاتی دەچنە ئاگرەوە کۆمەڵێک ناوی نا دیار بە سەر زمانیاندا دێنن، کە ئەم ناو هێنان و ئەم پەناپێ پێ بردنە بەم ناوە نادیارانە نزیکە لەوەی کە کوفر بێ دەڵێ ئەوە لەسەردەمی شێخ  ئەحمەد ڕیفاعی خۆیدا نەبووە، دەڵێ ئەم شێخ ئەحمەدی ڕیفاعییە خۆی پیاوێکی زۆر زۆر پابەند بووە بە سوننەتی پێغەمبەرەوە(ﷺ)  وە زۆر دوور بووە لەو شوێنەی  کە بیدعەو گومانی لادانی لە ڕێبازی پێغەمبەر(ﷺ)  تێدا کرابێت،  وە دەڵێت ئەوانەی کە موریدی شێخ ئەحمەد ڕیفاعیش بوون کاتی خۆی هەر شوێن پێی ئەویان گرتۆتەوە، دەڵێ ئەوانە دەستیان گرتووە بە چەمکی تەریقەتەکەی ئەوە  ئەوە ئالوسی  لە ڕوح تەفسیر لە ڕوحی مەعانی یان لە پاشان ئەو گۆڕانکارییە بە سەر هەندێک لە شوێنکەوتوایاندا  هاتووە کە ئێستا دەیبینین ،، ئیبن و تەیمیە بەڕێزان دەرباری هەمان بابەت لەم مەسەلەیەیا دەڵێت:( فأما المستقيمون من السالكين كجمهور مشايخ السلف مثل الفضيل بن عياض، وإبراهيم بن أدهم، وابي سليمان الداراني، ومعروف الكرخي، والسري السقطي، والجنيد بن محمد، وغيرهم من المتقدمين، ومثل الشيخ عبد القادر الجيلاني والشيخ حماد، والشيخ أبي البيان، وغيرهم من المتأخرين، فهؤلاء لا يسوغون للسالك ولو طار في الهواء، أو مشى على الماء، أن يخرج عن الأمر والنهي الشرعيين، بل عليه أن يعمل المأمور، ويدع المحظور، إلى أن يموت، وهذا هو الحق الذي دلّ عليه الكتاب والسنة وإجماع السلف، وهذا كثير في كلامهم".)   پیاوانی سەر ڕاست خوانا ئەوانەی کە بە حەقیقەت خوایان ناسیوە لە ئەهلی تەسەوفی ڕاستگۆ کە جمهووری  لە زۆرینەی  پیاوچاکانی سەلەف  وەکو  کێ (ئەلفوزەیلی کوڕی عیال) وەکو (ئیبراهیمی کوڕی ئەدهەم)وە (ئەبی سولەیمانت داڕانی) وە (مەعرووفەلکەرخی )وە (سڕی سەقەتی) وە (جونەی دوبن و موحەممەد )وە (غەیر و خومینەل موتەقەد دیمین) وە (میسری شێخ عەبدولقادی گەیلانی )وە (شێخ حەمماد) وە (شێخ عەبیل بەیان ) هەموو ئەم پیاو چاکانەی کە ناومان بردن وە ئەوانەی وەکوو ئەوان وا بوون لە پیاوانی ئەهلی تەسەوفی پێشین،بە هیچ شێوازێ ڕێگەیان بەم جۆرە کارانە نەداوە، ئەگەر کابرا فڕی بێتیش بە عاسمانە ئەو یا بە سەر ئاوا ڕۆیشتبێ، ڕێگەیان نەدا خەڵك  لە فەرمانی شەرع دەرچێت، سنووری شەرع ببەزێنێ، دەروێش ئەگەر ڕاست دەکا ئەگەر خوا دەناسێ پێویستەکە ئەوە بکا کە خوا ئەیەوێ ئەوە بکا کە پێغەمبەر(ﷺ) ئەمری پێکردووە، لە قورئان و سوننەتی پێغەمبەر(ﷺ) واز لە هەموو کارێکی ڕێگە پێنەدرا و بێنێ هەتا ئەو ڕۆژەی دەمرێت،ئەمەش ئەوەیە کە قورئان سوننەت و کۆدەنگی زانایان قسەیان لەسەر کردووە، وە ئەمە زۆرێکە لە قسەی زانایانە بۆیە بەڕێزان ئێمە دەڵێین ئەم بابەتانە هیچ پەیوەندی بە دیندارییەوە نییە،ئینسان گرنگ ئەوەیە لە خواوە نزیک بێت،  یەعنی فەرمانبەردانی فەرمانەکانی خوا و پێغەمبەر بێ (ﷺ) ئەم لە خۆدان و ئەم زرک و ئەم خەنجەر و ئەم  جۆرە کارانەی کە دەکرێ ناکرێ بڵێین ئەمە دینە، ئەگەر دینە دەلیلەکەی کوا ئەگەر دینی لە کێتان وەرگرتووە؟ بۆ نموونە گەردینە کام هاوەڵی پێغەمبەر(ﷺ) کام خەلیفەی ڕاشید ئەگەر دینە کام سەرمەزهەبی ئەهلی تەسەوفی ڕاستگۆ گوتی دینداری ئاوا بکەن، بەم دەلیلە ئەگەر ئەمە نەکرابێت، وە ئەمە لە بابی کەراماتدا  هاوەڵانی پێغەمبەر، وە خولەفای ڕاشیدین نەیان بوو بێت، وەکو من  عەرزم کردن کە هەندێکیان بە خەنجەرێک مردوون، ئێستا چۆن کەسێک دێ یانی خەنجەر لە خۆی دەدا و هیچی لێنایە، خوێنی لێنایە ئەمە پەیوەندی نییە بە دیندارییەوە، وە هیوادارین بۆ ئەوەی ئەو بەڕێزانە ئەمە بە دینداری بە خەڵک نەفرۆشنەوە، چونکە دینداری حەق دیارە ئەگەر ئەمە لە بابی کەراماتیش بێت، گریمان بەڕێزان ئینسان نابێ ئیدیعای کەرامات بکات، وە نابی   کەراماتی خۆی ئاشکرا بکات، ئەو پیاو چاکانەی کە کەراماتیان هەبووە، هەرگیز نەچوون لەبەر چاوی خەڵک تەحەددا بکەن، بە کەراماتەکانیان شێخ عەبدولقادری گەیلانی کەراماتی بۆ شێخ مەعرووفی  کەراماتی هەبووە ،  بەڵام نەهاتوون  ڕۆژێك  لە ڕۆژان خەڵک لە خۆیان کۆبکەنەوە، بڵێن ئەها ئێمە کەراماتمان هەیە، ئەها ئێمە چی دەکەین سەیرمان لێ بکەن، شتی وان نەبووە بەڕێزان، بۆیە هیوادارین ئەم بابەتانە وەکوو دین سەیر نەکرێت، وە نەکردنی بکرێ بە نیشانە بۆ نزیکی لە خوای پەروەردگارەوە،نە کەسێکیش نەیتوانی ببێ بە نیشانە لەسەر ئەوەی کە ئەم کەسە خراپەو دین دار نیە بۆیە نەتوانێ ئەم کارە بکا چوونکە ئەم کارە پەیوەندی بە دین داریەوە نیە .