مه‌رجه‌كانی زه‌كاتی به‌رهه‌مه‌ كشتوكاڵییه‌كان.

بەناوی خوای بەخشندە و میهرەبانەوە سوپاس و ستایش بۆ پەروەردگاری جیهانیان، وە درود و ڕەحمەت بۆ سەر گیانی پاكی پێغەمبەر ﷺ و گشت كەس و یاران و شوێنكەوتوانی بەگشتی. وەڵام: سەبارەت بە پرسیارەكەی بەڕێزتان: خاڵی یەکەم: ئەو بەرهەمانەی کە زەکاتیانە واجبە، نابێ بەرهەمی خۆڕسک بن بەڕێزان، ئەبێ بەرهەمێک بن مرۆڤ دەستی لێوە بەرهێنانیدا هەبووبێ، واتە: ئێمە خۆمان تۆمان کردووە، چاندوومانە، بژارمان کردووە، سەمانمان لێ داوە، ئاومان داوە، دواتر دووریومانەتەوە، ئەم بەرهەمانە، ئەگینا بەرهەمی خۆڕسک زەکاتی تیا نییە، ئەو بەرهەمانەی کە خوای پەروەردگار لەو سروشتەدا دروستی کردووە و ئێمە سوودیان لێ ئەبینین، ئەوانە زەکات تیایانە واجب نییە *خاڵی دووەم: ئەم بەرهەمە کشتوکاڵییانە کاتێک زەکات تێیدا واجب ئەبێ کە پێ بگەن، واتە: بەر لە پێگەیشتن ئەگەر بەرەڵامان کرد بەرهەمەکە، ئەگەر بۆ نموونە دەغڵەکە نەهاتە بەرهەم، ئەگەر بۆ نمونە کەمتر بوو لەو ڕێژەیە، یا بەخشیمان، یا فرۆشتمان ئەو کاتە زەکات تیایە واجب نییە، بەر لە پێگەیشتن، پێگەیشتن بە چی دەرئەکەوێ بەڕێزان؟ ڕەقبوونی دەنکی گەنمەکە، واتە قۆناغی پێ گەیشتن، شیرین بوونی تامی بەرسیلەکە وە گۆڕینی ڕەنگی بە لای سپی بوون یا بە لای سوور بوون یا بە لای ڕەش بوون بە پێی جۆری ترێکە، ئەگەر نەرم بوو وە شیرین بوو شیرینی تێکەوت وە ڕەنگی گۆڕا بەو ڕەنگەی کە لە کۆتاییە لەسەری ئەمێنێتەوە، ئێمە ئەڵێین لەو کاتەوە زەکات تییدا واجبە، ئەمە کاتی واجببوونی زەکاتەکەیەتی، کەی دەرئەکرێ زەکاتەکە؟ لە قۆناغی پێگەیشتن و دوورینەوە و مەڵۆ کردن. کەواتە کاتی واجبوونی زەکاتەکە، قسە لەسەر ئەوەیە واتا ئێمە ئەگەر گەشتە قۆناغی پێگەیشتن ئیتر ئەوە زەکاتەکەی واجبە و لە کاتی دروێنەکردن ڕێژەی زەکاتەکەی لێ دەرەکرێ. *یەکێکی کە لەو مەرجانەی کە پێویستە هەبن (وەکو عەرزم کردن) ئەبێ بگاتە ڕێژەی زەکات، واتە: هەموو بەرهەمەکە زەکات تیایدا واجی نییە، بەڵام ئەگەر گەیشتە ڕێژەی زەکات، کە وتمان ڕێژەی زەکات چەندێکە؟ وتمان (610) کیلۆیە، ئەگەر گەشتە (610) کیلۆ ئەو کات زەکات تیایە واجبە، وە زەکاتەکەش کە ئەدرێ بەڕێزان پاش ئەوە دەر ئەکرێ لەم بەروبوومانە کە تەسفیە ئەکرێ، یەعنی بۆ نموونە گەنمەکە کاتێک زەکاتەکەی لێ ئەکرێ لەناو گوڵەکەدا نا، کە لە گوڵەکەی دەرکەوت و بۆ نموونە دەرهات گەنمەکە ئەو کاتە، یا بۆ نموونە ترێکە لە لە مێوژیدا زەکاتی لێ دەرەکرێ، نەک بە ترێی، چونکە ئەگەر بە ترێی لەوانەیە ئەگەر (600) کیلۆش بێ بە مێوژی کەم ئەکا، ئەسڵیش لەو کاتە لێی دەرئەکرێ کە ئەگەری هەڵگرتن و وە قابیلی هەڵگرتنی هەیە، لەبەر ئەوە ئەبێ ئێمە ئاگامان لەوە بێ وە ئەم بەروبوومانە ئەگەر لە ساڵێکدا کابرا بە چەند وەجبەیەک بەرهەمی هێنابوو، وەجبی ئەو ساڵە کۆ ئەکرێتەوە، بە ساڵەکە ئەگەر گەشتە (610) کیلۆ ئەبێ زەکاتی بدا، ئەگەر لە کۆی ساڵەکەدا لە (610) کیلۆ کەمتر بوو زەکاتی هەیە واجب نییە، یا کابرا بۆ نموونە دوو پەڵە گەنمی هەیە، ئەم پەڵەیە یان (300) کیلۆ بووە پەڵەکەی تر (300) کیلۆ بووە زەکات تیایە واجب ئەبێ، چونکە بە هەردوو پەڵەکە ئەگەنە ڕێژەی زەکات، یا بۆ نموونە کەسەکە با بڵێین دوو سێ جۆر گەنمی هەیە، گەنمی قەندەهاری هەیە و گەنمی موسڵی هەیە و گەنمی مەکسیکی هەیە و گەنمی خۆماڵی هەیە، هەموو ئەم گەنمانە هەر چەند جۆرەکانیشیان جیاوازە، بەڵام کۆئەکرێنەوە لە زەکاتدا. کەواتە ئاگامان لەم مرجانە بێ، ئەمانە کۆ ئەکرێنەوە، بەڵام گەنم و جۆ نادرێنە پاڵ یەک، یەعنی ئێمە ئەڵێین ئەبێ گەنمەکە بگاتە ئەو ڕێژەیە، ئەگەر گەنمەکە (400) کیلۆ بوو، جۆوەکە (300) کیلۆ بوو زەکات لە هیچیاندا واجب نییە، چونکە ئەمە دوو سنفی جیاوازن، بەڵام ئەگەر لە جۆردا جیاواز بوون (وەکوو عەرزم کردن) گەنمەکە چەند جۆرێکی هەبوو، گەنمی موسڵی و خەندە هاڕی.. هتد، ئەوە کۆئەکرێنەوە بە یەکەوە، بەس گەنم و جۆ یا گەنم و نیسک یا گەنم و نۆک نادرێنە پاڵ یەك لە زەکاتدا. ئەمانە ئەو مەرجانەن کە ئێمە ئاگامان لێی بێ بۆ دەرکردنی زەکاتی بەروبوومە کشتوکاڵییەکان. خوای گەورەش زاناترە