به‌ڵگه‌ی زه‌كاتی به‌رهه‌مه‌ كشتوكاڵییه‌كان.

بەناوی خوای بەخشندە و میهرەبانەوە سوپاس و ستایش بۆ پەروەردگاری جیهانیان، وە درود و ڕەحمەت بۆ سەر گیانی پاكی پێغەمبەر ﷺ و گشت كەس و یاران و شوێنكەوتوانی بەگشتی. وەڵام: سەبارەت بە پرسیارەكەی بەڕێزتان: ئێمە ئەڵێین بەڕێزان، زانایان کۆدەنگن لەسەر ئەوەی هەر بەرهەم و بەروبوومێک قووتی خەڵک بێ، وە قابیلی هەڵگرتن بێ ئەمە زەکات تێدا واجبە، وەکوو گەنم، وەکوو جۆ، وەکوو گەنمەشامی، ئەمانە کە ئەبن بە قووت وە ئەمانە پشتیان پێ ئەبەسترێ بۆ ڕۆژی تەنگانە بۆ برسێتی وە قابیلی هەڵگرتن و مانەوەیان هەیە بۆ ماوەیەکی زۆر، ئەمە زانایان کۆ دەنگن لەسەر ئەوەی زەکات تیایدا واجبە، ئەگەر گەشتە ئەو ڕێژەیەی کە شەرع دایناوە. بەدەر لەمە زۆرینەی زانایان لەسەر ئەوەن کە هەرچی شتێک قابیلی هەڵگرتن بێ، ئەمەش هەر دیسانەوە.. یان کێشانی بۆ بکرێ، کەیل بێ، مەکیل واتە ئەو شتانەی کە کێشانەوە و پێوانە ئەکرێن، ئەمانەش دیسانەوە ئەڵێن زەکات تیایە واجبە. ئەمینێتەوە خیلافێکی ئەحناف لەگەڵ جمهوردا، لەسەر ئەوەی ئەحناف ڕەئیان وایە ئەڵێن لە هەرچی بەرهەم و بەروبوومی کشتوکاڵی هەیە زەکات تێیدا واجب دەبێت، بۆ؟ قسەی ئەحناف لە ڕووی دەلیلەوە بە قووەترە، وە لە ڕووی واقیعی بوونەوە بۆ ئەمڕۆ واقیعی تریشە، بۆ؟ چونکە یەکەم ئەحناف ئەڵێن سەیری ئەو دەقانە بکە کە ئێمە گوتمان زەکات پێی واجب ئەبێت، یەکەم خوای پەروەردگار ئەفەرمووێ: ﴿أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ﴾، ﴿وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ﴾ سیغەیەکی عامە، ئەلێ: خوا فەرموویەتی: ئەگەر ئەمە قووت بوو وە قابیلی هەڵگرتنی هەبوو زەکات تێیدا واجبە، وای نەفەرمووە. لە ئایەتی دووەمدا خوای پەروەردگار بە عام ئەفەرمووێ: ﴿وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ﴾، نەیفەرموو ئەگەر گەنم بوو، جۆ بوو، دانەوێڵە بوو، مەسەلەن قووت بوو، مەکیل بوو، مەوزون بوو، خوای پەروەردگار باسی ئەمەی نەکردووە. بەڵگەی سێیەم: پێغەمبەری خوا (ﷺ) لە حەدیثەکەدا ئەفەرمووێ: (فِيما سَقَتِ السَّماءُ)، ئەم لەفزە لەفزێکی عاممە، (هەرچی ئەوەی بە ئاوی ئاسمان ئاو ئەدرێ)، دوایش دەفەرمووێ: وە هەرچی ئەوەی کە ئاو دەدرێت، وە پارەی ئەوێ، کەواتە پێغەمبەری خوا (ﷺ) عام لەفزەکەی باس کردووە، کەواتە ئەحناف ئەڵێن مادام ئەو لفزانەی کە بەڵگەن، ئەو دەقانەی کە بەڵگەن لەسەر واجببوونی زەکات بەڵگەکان گشتگیرن، کەواتە زەکات لە هەموو ئەمانەدا واجب ئەبێ. * دەلیلی دووەمیان کە واقیعی تر بەڕێزان ئەوەیە: ئێمە ئەمڕۆ ژیانی خەڵک وە شێوازی بەرهەم هێنان، وە مەبەست لە بەرهەمهێنانەکان جیاوازە، یەعنی ئەو زەمەنەی ئەم عولەمایانە قسەیان تیا کردووە کە گوتوویانە (ئەوەی کە قابیلی هەڵگرتن بێ و ئەوەی خەڵک پشتی پێ ببەستێ زەکات لەمانەدا واجبە) ئێستا هیچ بەرهەمێک هەیە قابیلی هەڵگرتن نەبێت؟ نەء، ئێستا حەتتا هەنار کە میوەیە تەنانەت مەسەلەن تەماتە، خەیار هەموو ئەمانە قابینی هەڵگرتن، کە قابیلی هەڵگرتنن وە قابیلی بەکارهێنانن ئەمە لەم ڕووەوە کەواتە ئەکرێ زەکات تیادا واجبە بێ. دووەم: لە ڕووی داهاتەوە بەڕێزان، ئێستا داهاتی خەیار و تەماتە و شووتی زۆر لە داهاتی گەنم و جۆ زیاترە، کەواتە ئێمە جانیبە مەقاسیدیەکەی کە ئەڵێین زەکات لە گەنم و جۆدا واجبە، بە ئیعتیباری ئەوەی داهاتی هەیە، ئەی خەیار و ترۆزی و تەماتە و شووتی و کاڵەک و ئەمانە؟ کە ئەمڕۆ ئەو ئامڕازانەی کە پێشکەوتنێکی تەواوی دروست کردووە لەم بابەتەدا وە تەکنەلۆجیایەک سەربەخۆ هەیە لە وەبەرهێنانی کشتوکاڵدا، ئێستا ئێمە چۆن بڵێین زەکات تیادا واجب نییە؟ لەبەرئەوە ئەڵێین بەڵێ زەکات لەم بەرهەمە کشتوکاڵیانیشدا دیسانەوە واجبە. دەلیلەکەی ئەحناف بە قوەتترە، دەستکەوت و داهات، مەبەست لەوە بەرهێنان، ئێستا ئەوانەی کە بە عەکسەوە ئێستا دەستکەوت و داهاتی میوەکان، وە سەوزەواتەکان زۆر زیاترن لەوانەی کە قووت ئەکرێن، کەواتە جانیبە مەقاسیدیەکەی ئەحناف بۆ ئێستا واقیعی ترە، لەبەر ئەوە ئێمە ئەڵێین بەڵێ، ئینسان بەڕێزان هەر بەرهەم و بەروبومێکی کشتوکاڵی هەبوو ئەگەر مەرجە شەرعیەکانی تیا بوو زەکاتی بدا، وە ئەم نەصە عامە، بۆیە لەبەر ئەوەی ئەو برا بەڕێزە لەوانەیە ئاماژەی پێ ئەکا لە پرسیارەکەدا (بەوە ئەوەی ئایا لە چەند سنفدا زەکات واجبە؟)، ئێمە ئەڵێین لە هەموو بەرهەمێکی کشتوکاڵیدا زەکات ئەسڵ وایە بدرێ وە ئەمە جانیبی ئیحتیاتی زیاترە، وە ئەم زەکاتە دڵنیا بن لەوەی ماڵەکە زیاتر گەشە پێ ئەکا، وە زیاتر بەرهەمەکە زیادەکا وە بەرەکەتی تێ ئەکەوێ، نەک ئێمە دەست لە فەقیر بگرینەوە بەرهەمێکی زۆرمان هەیە و داهاتێکی زۆرمان هەیە بڵێین کاتی خۆی شافیعیەکان یا کاتی خۆی مالیکیەکان گوتوویانە زەکات لەو شتانەیە واجب نییە، ئێمە هەمیشە گوتومانە فەتوا بە پێی کات و شوێن ئەگۆڕێ، وە ئەم کاتەی کە ئێستا هەیە لەو سەردەمەی ئەوان جیاواز بووە، وە ئەوان هیچ دەلیلێکیان نییە کە بڵێن حەدیثێک یا ئایەتێک هەیە ئەڵێ تەنها زەکات لەم سنفانەیە واجبە، ئەوان ئیستینباط ئەکەن، ئەم ئیستینباطە (وەکوو عەرزم کردن) لە ئێستادا ئینستینباطێکی زۆر دەقیق نییە لە ڕووی زانستییەوە، وە هەل و مەرج و ژیان گۆڕاوە، ئەکرێ ئێمەش بڵێین ئەم ڕەئییەی ئەحناف بۆ ئێستا وە ئەم ڕەئیە (هەر بۆ مەعلوماتی بەڕێزتان) زۆربەی موئەسەساتی مالی ئیسلامی وە زۆربەی شارەزایانی ئابووری ئیسلامی وە زۆربەی مونتەدافیقی و شەرعی و مەجامیعی عیلمەکان ئیعتمادیان لە سەری ئەحنافە ئێستا، لەبەر ئەوە تەعمیم ئەکەن ئەڵێن زەکات لە هەموو ئەمانەدا واجبە. خوای گەورەش زاناترە