پێدانی زەکات بەپڕۆژە و دامەزراوە بانگخوازییەکان

بابەتێکی ترمان هەیە بەڕێزان ئەم بابەتەش دیسانەوە قسە زۆر هەڵەگرێ وە قسەی زۆر لەسەر دەکرێ، ئەویش ئەوەیە ئێمە گوتومانە خوای پەروەردگار ئەو هەشت سینفەی کە باس ئەکا زەکاتیان پێ ئەشێ یەکێک لەوانە و(وفي سبيل الله)یە، کە (وفي سبيل الله)، زەکاتیان پێ ئەشێ ئەم سەهمی (وفي سبيل الله)یە ئایا چی ئەگرێتەوە؟ هەندێک بابەت یا هەندێک بەڕێز هەیە ئێستا ئەم بابەتانە ئەورووژێنن ئەوەیە، کە ئەم سەهمی (وفي سبيل الله)یە لای تەنها جیهاد ئەگرێتەوە ،تەنها شەڕ و قیتال ئەگرێتەوە، هیچ مەشروع و پرۆژەیەکی خێری تر ناگرێتەوە، ئەم بابەتە بەڕێزان دەقیق ئەم بابەتە وا نییە، بۆ؟ چونکە کە خوا ئەفەرمووێ: (وفي سبيل الله) هیچ دەلیلێک هەیە پێمان بڵێ سەهمی (وفي سبيل الله) جیهاد و قیتالە؟ من ئەڵێم تەحەددا ئەکەین ئێمە نصێکمان پێ بڵێن کە سەهمی (وفي سبيل الله) بۆ جیهاد و قیتالە، وە ئەم بابەتە پەیوەندی نییە بە کاری ڕێکخراو و پرۆژە ئیسلامیەکانەوە، تا خەڵک بڵێ ئەم فەتوایە تازەیە، من حەزەکەم قسەی موفەسیرینی کۆنتان بۆ باس بکەم لەسەر ئەوەی کە عولەما گوتوویانە ئەم سەهمی (وفي سبيل الله)یە هەموو پرۆژەیەکی خێر ئەگرێتەوە، هەموو کارێکی چاکە ئەگرێتەوە کە خزمت بە دینی خوا بکا، کە ئامرازێک بێ بۆ سەرخستنی دینی خوا. *ئیمامی ڕازی لە تەفسیری ئەم ئایەتەدا ئەفەرمووێ: (أنهم أجازوا صرف الزكوات إلى جميع وجوه الخير من تكفين الموتى وبناء الحصون وعمارة المساجد لان قولي له في سبيل الله عام كله )، ئیمامی ڕازی ئەفەرمووێ: زانایان ڕێگەیان داوە کە ئەم (وفي سبيل الله)یە بۆ کفنکردنی مردوو وە بۆ دروستکردنی شووڕا وە بۆ ئاوەدانکردنەوەی مزگەوت بە کار بهێنرێ، چونکە ئەڵێ (وفي سبيل الله) هەموو ئەمانە ئەگرێتەوە. *ئەبوو حەییان لە تەفسیرەکەیدا ئەڵێ: ( والجمهور على أنه يجوز الصرف منها إلى الحجاج والمعتمرين وإن كانوا أغنياء )، ئەڵێ: ئەم سەهمی (وفي سبيل الله)یە ئەکرێ بۆ حاجی و موعتەمیلەکان خەرج بکرێ ئەگەر دەوڵەمەندیش بوون. * ئیمامی بەغەوی لە تەفسیرەکەیدا ئەڵێ:(يجوز ان يصرف سهم في سبيل الله إلى الحج)، دروستە سەهمی (في سبيل الله) بۆ حەج سەرف بکرێ. وە ئەمە ڕێی عەبدوڵڵای کوڕی عەبباس، وە قەولی ئیمامی حەسەنی بەسری و ئیمامی ئەحمەد و ئیسحاقیشە. *زە مەخشەری ئەڵێ: ( فقراء الغزاة والحجيج المنقطَع بهم )، ئەڵێ: خەڵکی موجاهید ئەگەر هەژار بوون وە حاجیش ئەگەر هەژار بوو دروستە لە سەهمی (وفي سبيل الله) هاوکاری بکرێ. *ئیمامی بەیزاوی ئەڵێ: سەهمی وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وللصرف في الجهاد بالإِنفاق على المتطوعة وابتياع الكراع والسلاح. وقيل وفي بناء القناطر والمصانع ). کەواتە گوتوویەتی بۆ خزمەتکردن بە پرۆژە جیهادییەکان لەگەڵ دروستکردنی پرد و کارگە ئەکرێ سەهمی (وفي سبيل الله)بۆ ئەمانە سەرف بکرێ. *ئیمامی خازن ئەڵێ: لەفزی (وفي سبيل الله) عامە. ( (إنّ اللفظَ عامٌّ، ولا يجوز قصره على الغزاة فقط..ولهذا أجازَ ) دروست نییە تۆ بڵێی تەنها بۆ جیهاد و ئەو تێکۆشەرەکان و موجاهیدەکان سەرف ئەکرێ، (ولهذا أجازوا بعض فوقها صرف سهم في سبيل الله إلى جميع وجوه الخير) هەر بۆیە زانایان هەندێک لە زانایان ڕێگەیان داوە بۆ هەموو کارێکی باش خەرج بکرێ. *ئیمامی قورتوبی ئەڵێ، عەبدوڵڵای کوڕی عومەر گوتوویەتی: سەهمی (وفي سبيل الله)، (يصرف إلى حجاج والعمار)، وە ئەمە ئەڵێ لە ئیمامی ئەحمەد و ئیسحاقیشەوە ئەم قسەیە گێڕاوەتەوە، کە گوتوویانە (وفي سبيل الله) واتە (سبيل الله والحج)، واتە حەج. *ئیمامی بوخاری باشە ئەڵێ: (حَمَلَنا النبي صلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ على إبِلٍ مِن إبِلِ الصَّدَقةِ لِلحَجِّ )، ئەڵێ: پێغەمبەری خوا (ﷺ) ئەم سەهمی (وفي سبيل الله)یەی دا بە حوشتر وە حوشترەکان ئێمە لەسەر ئەو حوشترانە حەجمان کرد. ئەمانە بەڕێزان قەولی عولەمای کۆنن. ئیمامی مەڕاغی بە هەمان شێوە، سەعدی لە تەفسیرەکەیدا ئەڵێ: (وقال كثير من الفقهاء: إن تفرغ القادر على الكسب لطلب العلم)، ئەڵێ: (ئەگەر کەسێک ئەیتوانی کەسابەت بکا بەڵام تەفەروغی کردبوو بۆ وەرگرتنی زانستی شەرعی، لە زەکات هاوکاری ئەکرێ) بۆ؟ ئەڵێ: (لأن العلم داخل في الجهاد في سبيل الله)، چونکە عیلمیش ئامرازێکە بۆ سەرخستنی دین. کەواتە هەر وەک جیهاد وایە. * تەبعەن لە سونەنی ئەبوو داوودا حەدیسێکمان هەیە ئەڵێ: جارێکیان پیاوێک حوشترێکی نەزر کرد، گوتی (في سبيل الله)، خێزانەکەی ویستی حەج بکا، پێغەمبەری خوا (ﷺ) فەرمی ئەو حوشترە با خێزانەکەت حەجی لەسەر بکا، چونکە (لأن الحج في سبيل الله) فەرمووی باخێزانەکەت لەسەر ئەو حوشترەی کە وتووەتە (وفي سبيل الله) لەسەر ئەوە بکا. کەواتە پێغەمبەری خوا (ﷺ) سەهمی (وفي سبيل الله)ی خستۆتە پێناوی حەجەوە. * قسە سەبارەت بە قسەی زانایانی کۆنیش دەربارەی ئەم مەسەلەیە ئیمامی کاسانی لە حەنەفییەکان ئەڵێ: (﴿وَفِى سَبِيلِ اللهِ﴾ فعبارة عن جميع القُرَب؛ فيدخل فيه كل مَن سعى في طاعة الله وسبيل الخـيرات إذا كان محتاجًا)، هەموو کارێکی خێر ئەگرێتەوە وە هەموو هاوکارییەکی خەڵکی هەژار ئەگرێتەوە ئەگەر پێداویستیان پێی بوو. * ئیبنول مولەقین لە شافیعیەکان ئەڵێ: (وﺣﻜﻰ اﻟﻘﺎﴈ ﻋﻴﺎض ﻋﻦ ﺑﻌـﺾ اﻟﻌﻠـﲈء أنه ﺟﻮاز ﴏف اﻟﺰﻛﺎة ﰲ اﳌﺼﺎﻟﺢ اﻟﻌﺎﻣﺔ)، ئەڵێ قازی عیاض لە هەندێک لە عولەمای گێڕاوێتیەوە کە زەکات بۆ بەرژەوەندییە گشتییەکانی خەڵکی موسڵمان دروستە بدرێ. *ئیمامی سەنعانی ئەڵێ: (الغازي يحل له أن يتجهز من الزكاة وإن كان غنيا لأنه ساع في سبيل الله)، ئینسانی موجاهید دروستە لە زەکات پارەی شتومەکی پێداویستییەکانی شەڕی بکڕێ ئەگەر دەوڵەمەنیش بێ، ( ويلحق به من كان قائما بمصلحة عامة من مصالح المسلمين كالقضاء والافتاء والتدريس وإن كان غنيا) وە گوتوویەتی بە هەمان شێوەی کەسی موجاهید هەموو موسڵمانێکیش ئەگرێتەوە کە بەرژەوەندییەکی گشتی موسڵمانان جێبەجێ ئەکا، وەکوو قازی، وەکوو موفتی، وەکوو مودەڕریس، با دەوڵەمەنیش بن ئەم کەسانە. *مەجمەعی فیقی ئیسلامیش بەڕێزان کە یەکێک لە موئەسەسە عیلمی ئیجتیهادیە موعتەبەرەکانی ئەم سەردەمە: ئەڵێ: (فإن المجلس يقرر-بالأكثرية المطلقة- دخول الدعوة إلى الله تعالى وما يعين عليها ويدعم أعمالها في معنى (وفِي سَبِيلِ اللّهِ) في الآية الكريمة)، مەجمەع بە زۆرینەی دەنگی زانایانی قەناعەتی وایە کە دەعوە وە بانگەواز وە پرۆژە بانگخوازیەکان ئەچنە سەهمی (وفي سبيل الله)وە. *وە لەندوەی زەکاتی قەزاوەی مەشعارەشدا هاتووە: (إن مصرف في سبيل الله يراد به الجهاد بمعناه الواسع الذي قرره الفقهاء بما مفاده حفظ الدين وإعلاء كلمة الله ويشمل مع القتال الدعوة إلى الإسلام ، والعمل على تحكيم شريعته ، ودفع الشبهات التي يثيرها خصومه عليه، وصد التيارات المعادية له وبهذا لا يقتصر الجهاد على النشاط العسكري وحده) ئەمە موئەسەساتی موعتەبەری مەسەلەن سەردەمیانە و ئەوەش کۆنەکانە. * محەممەد بن ئیبراهیم ئالی شێخیش ئەڵێ: (ها هنا أمر هام يصح أن يصرف فيه من الزكاة، هو إعداد قوة مالية للدعوة إلى الله، ولكشف الشبه عن الدين؛ وهذا يدخل في الجهاد، وهذا من أعظم سبيل الله فإن قام ولاية امر بذالك فإنه متعين عليهم). کەواتە بەڕێزان ئەمە قسەی زانایانی کۆن و نوێیە کە ئەم سەهمی (وفي سبيل الله)یە بۆ پرۆژە بانگخوازییەکان، بۆ کەناڵەکان، بۆ ڕێکخراوەکان، ئەشێ، ئەمە قسەیەکی تازە نییە بڵێین ئەم فەتوایە فەتوایەکی سیاسییە، وە ئەمە فەتوای عولەمای کۆنە، دواتر بەڕێزانی ئێمە کە باسی غەزا و جیهاد دەکەین، جیهاد وەسیلەیە ئامڕازە، خۆ ئامانج نییە، ئەی دەعوە بۆچی ناچێتە ئامرازی خزمەتکردنی دینەوە؟ ئەی سەنتەرەکانی فێرکردنی قورئان و لەبەرکردنی قورئان و ئەی ئەو شوێنانەی کە چارەسەری خەڵکی موسڵمانی تێدا ئەکرێ لە لایەنی فیکری و لە لایەنی عەقەدی و لە لایەنی وەڵام دانەوەی گومانەکان بۆچی ئەم شوێنانە ئەبێ بڵێین وەڵا زەکات بەم شوێنانە ناشێ؟ لە کاتێکە (وەکوو عەرزم کردن) هیچ دەلیلێک بە دەست ئەوانەوە نییە کە ئەڵێین (وفي سبيل الله) جیهادە، بڵێن کاکە ئادەی ئەمە حەدیثێکی پێغەمبەر (ﷺ)، ئەمە قەولێکی صەحابی، یەک دەقمان پێ بڵێن، تەنها یەک دەق، یەک قەولی سەحابیمان پێ بڵێن کە بڵێ وەڵا ئەم حەدیثەمان بە دەستەوەیە کە پێغەمبەری خوا فەرموێتی تەنها (وفي سبيل الله) جیهاد و قیتال ئەگرێتەوە. ئەمە لە کاتێکدا بەڕێزان کە عولەما فەتوای هاوشێوەی ئەم بابەتەیان هەیە، بۆ نموونە ئێستا دەربارەی خومسی غەنیمە کە کاتی خۆی بە بن هاشم دراوە، ئێستا ئەم خومسیخە نیمەیە نەماوە تا بە بنوهاشم بدرێ، عولەما گوتوویانە بەن و هاشم بۆیە زەکاتیان پێ ناشێ چونکە خمسی غەنیمەیان پێ نادرێ، ئێستا کە خومسی غەنەمی نەماوە گوتوویانە زەکاتیان پێ ئەشێ. کەواتە لێرەش ئێمە ئەڵێین: (في سبيل الله) ئەگەر هاتوو ئێستا ئەو جیهادە ئێمە ئەمانەوێ بیڵێ یا بیکەین ئێستا شوێنێکی وا نییە مەسەلەن بەرەیەکی وا نییە کە بیدرێیتێ، ئەو ئێمە ئەڵێین بە مەشارعی خێرییەکان کە ئەم مەشارعی خێریانەش هەمان ئامانجیان ئەوەیە کە دینی خوا سەر بخەن، وە دیفاع لە دینی خوای پەروەردگار بکەن، دواتر ئێستا بەڕێزان ئێمە کە باسی جیهاد دەکەین وەزارەتێکی تایبەت هەیە، ئەگەر ئێمە دەوڵەت و موئەسەساتمان هەبێ، وەزارەتی دیفاعە، میزانی تایبەتی هەیە لە دەوڵەتدا، ئەی ئەم سەهە یا بڵێین وەڵا ئەم سەهمە ئیشی پێ ناکرێ یا بیدین بۆ مەشاریعانەی کە بڵاو کردنەوە کتێبە بانگخوازییەکان، دروستکردنی کەناڵی ڕاگەیاندن کە خزمەت بە دین ئەکا، خزمەت بە دەعوە ئەکا، دروستکردنی ئەو پرۆژە خێرخوازییانەی کە دەستگیرۆیی خەڵکی موسڵمان ئەکەن، بە تەنگ پێداویستیەکانی خەڵکی موسڵمانەوەن، ئەو ڕێکخراوانەی کە تەبعی ئیسلامی بڵاو ئەکەنەوە، هەموو ئەمانە ئێمە ئەڵێین مەشروعی (في سبيل الله)ن وە هیچ دەلیلێک نییە بڵێ (وفي سبيل الله)تایبەتە بە جیهادەوە. خوای گەورەش زاناتره