ڕۆژووی ئافرەتانی دووگیان و شیردەر.

بەناوی خوای بەخشندە و میهرەبانەوە سوپاس و ستایش بۆ پەروەردگاری جیهانیان، وە درود و ڕەحمەت بۆ سەر گیانی پاكی پێغەمبەر ﷺ و گشت كەس و یاران و شوێنكەوتوانی بەگشتی. وەڵام: سەبارەت بە پرسیارەكەی بەڕێزتان: بەڕێزان ئەم بابەتە کۆمەڵێک بڕگەی تێدایە گرنگە ئاگامان لێی بێت: یەکەم: ژنی دووگیان و شیردەر ئەگەر هاتوو کێشەیان نەبێت بۆ بەڕۆژوو بوون واتە بچنە لای پزیشکی پسپۆڕ پزیشکەکە بڵێت ئاساییە بە ڕۆژوو بن ئێوە وە ڕۆژوەکەتان زیانی نییە بۆ منداڵەکەتان ئەم دوو خاتوونە بەڕێزە واجبە لەسەریان بە ڕۆژوو بن، بە کۆی دەنگی زانایان واتە بەس دووگیانی بوون پاساو نییە بۆ بەڕۆژوو نەبوون بەڕێزان دەبێت دووگیانیەک بێت یان شیردانێک بێت ئێمە بترسین لەوەی کە ئەگەر بە ڕۆژوو بن زەرەدیان پێ بگات، بە خۆیان یان بە منداڵەکانی یان ئێستا خوشکی وا هەیە ڕاستە منداڵلەبەرە, بەڵام خۆی شیر نادات شیری قوتوی دەداتێ تۆ بۆ بە ڕۆژوو نابیت هەر لەبەر ئەوەی کە منداڵەبەربی خۆ عوزر نییە، ئێمە دەڵێین ئەگەر شیرەکەت کەمی دەکرد بە شێوازێک كە بەشی منداڵەکە ناکات، تۆ بۆت هەیە لەبەر پاراستنی ژیانی منداڵەکە، وە تەندروستی منداڵەکە بە ڕۆژوو نەبیت،بەڵام منداڵێک پێویستی بە تۆ نیە و تۆ شیری پێ نادەی هیچ پێویست ناکات تۆ بە ڕۆژوو نەبیت، واجبە لەسەرت بە ڕۆژوو بیت دووگیانیش هەر بە هەمان شێوەیە. خاڵی دووەم: هەر ئافرەتێک هەر خوشکێکی بەڕێز لەم دووانە کە ئافرەتێکی دووگیان بێت یان شیر دەربێت ئەگەر دەترسان لە خۆیان یان لە منداڵەکانیان بە کۆی دەنگی زانایان بۆیان هەیە بە ڕۆژوو نەبن هیچ موشکیلەیان نییە، بەڵام بە مەرجێک پزیشک پێیان بڵێت ئێوە نابێت بە ڕۆژوو بن زەرەدی هەیە بۆ خۆتان یان بۆ منداڵەکانتان. خەڵی سێیەم: کە گرنگە ئاگامان لێی بێت ئەم دوو بەڕێزە کە پزیشک پێیان دەڵێت بە ڕۆژوو مەبن لەبەر منداڵەکانتان باشە ئەمانە قەزایان دەکەوێتە سەر ئەمەش کۆدەنگی زانایانی لەسەرە هیچ مەجالی موناقەشەی تێدا نییە بابەتێکمان هەیە خیلافی لەسەرە ئەگەر ئەمانە لە ترسی منداڵەکانیان بە ڕۆژوو نەبوون واتە لە ترسی خۆیان بەڕۆژوو نەبن وە زەرەدی بۆ خۆیان هەبێت، ئەو کاتە ئێمە دەڵێین بە ڕۆژوو نابن وە قەزاشیان لەسەرە، ئەی ئەگەر لە ترسی منداڵەکانیان ئایا بەس قەزایان لەسەرە یان دەبێت فیدیەش بدەن؟ بەڕێزان ئێمە دەڵێین ئەو خوشکە بەڕێزانە ئەمە فەوزایەکە بە داخەوە هەر کەسێك هەڵدەستێ و قسەیەکی تێدا دەکات فەوزایەکی گەورەیان تێدا دروست کردووە، ئێمە دەڵێین بەڕێزان ئەو خوشکە بەڕێزانەی کە بە هۆی دووگیانی یان شیردانەوە بە ڕۆژوو نابن وە دکتۆرێکی پسپۆڕی شارەزای دیندار پێی گووتون ئێوە بە ڕۆژوو مەبن، چونکە زیانی هەیە ئەمانە بۆیان ھەیە بە ڕۆژوو نەبن دواتریش تەنها ڕۆژووەکانیان دەگرنەوە هیچ فیدیەیەکیان لەسەر واجب نییە،ئەگەرچی ڕۆژووەکە بۆ ساڵێک و دوو ساڵی تریش تاخیر بێت. بەڵگەمان چییە لەسەر ئەمە؟ بەڵگەمان ئەوەیە پێغەمبەری خوا دەفەرموێت: ﷺ ( إن الله وضع عن المسافر الصوم وشطر الصلاة، وعن الحبلى والمرضع) پێغەمبەری خوا فەرمویەتی:" خوای پەروەردگار لەسەر کەسی موسافیر نوێژە چوارییەکانی بۆ کردووە بە دوو نیوەی نوێژەکانی بۆ کورت کردۆتەوە وە بۆ ئافرەتی دووگیان و شیردەریش ڕۆژووی لەسەر لا بردووە٫ پێغەمبەری خوا باسی کەفارەتی نەکردووە کەواتە ئافرەتی دووگیان و ئافرەتی شیردەر وەکو کێ وایە؟ وەکو کەسی موسافیر وایە، موسافیر دوای چی دەکات لە ڕۆژوەکەی؟ ڕۆژووەکەی دەگرێتەوە، ئەمانیش هەروا ڕۆژووەکەیان دەگرنەوە باسی کەفارەتی تێدا نییە دووەم: ئێمە دەڵێین ئافرەتی دووگیان و ئافرەتی شیردەر وەکوو نەخۆشەکان وان، چونکە لەبەر ترسی نەخۆشی ئەوانە بە ڕۆژوو نابن نەخۆشەکان چیان لەسەرە تەنها قەزایان لەسەرە ئەی بە چ شەرعێک ئەمانە فیدیەشیان دەکەوێتە سەر؟ فیدیەمان لە کوێوە هێناوە بڵێت قەزاشی بکەرەوە و فیدیەش بدە. خاڵی سێیەم: ئێمە دەڵێین چ دەلیلێک هەیە لەسەر ئەوەی ئەم دوو ئافرەتە بەڕێزە دووگیان یان شیردەر ئەگەر لەبەر خۆیان بە ڕۆژوو نەبن، یان لەبەر منداڵەکانیان بە ڕۆژوو نەبن کوا ئەو دەقەی کە دەڵێت فەرقی هەیە ئەم دوو حاڵەتە، کە ئەو لەبەر خۆی بە ڕۆژوو نەبێت یان منداڵەکەی فەرقی چییە، گرنگ ئەوەیە بابەتێک کە پەیوەستە بەمەوە وە ئیلاقەی هەیە بە جەستەی ئەمەوە با وە حەقێکە لەسەر جەستەی ئەم، کەواتە ئەم چ لەبەر خۆی بە ڕۆژوو نەبێت یان لەبەر منداڵەکەی بەڕۆژوو نەبێت فەرقی چییە؟ یەک فەرقی نیە لە شەرعدا. خاڵی ئەخیر بەڕێزان: ئێمە دەڵێین ئێمە لە شەرعدا کاتێك کەسێک واجبێکی لە دەست دەچێت واجبەکە یەک بەدەلی هەیە، دوو بە دەلی نییە! ئێستا بۆ نموونە کەسێک مردووە و بە ڕۆژوو نەبووە! نەیتوانیوە ڕۆژوەکان بگرێتەوە ئەم کەسە ئێمە ڕۆژووی بۆ بگرینەوە یان کەفارەتی بۆ بدەین، یەکێکیان دەکەین، هیچ کاتێک شەرع ناڵێت هەردووکیان. کەسێک بۆ نموونە سوێندی خواردووە و کەفارەتی سوێندی کەوتۆتە سەر یەک کەفارەتی هەیە دوو کەفارەتی نییە، ئەم خوشکە بەڕێزانەش بە ڕۆژوو نەبوون کە بە ڕۆژوو نەبوون یەک بە دەلی هەیە ڕۆژووەکەیان یان قەزا یان فیدیە شەرعیش باسی قەزای کردووە بۆ ئەمان باسی فیدیە نییە، فیدیە بۆ کەسێکە کە پاساوێکی بەردەوامی هەیە وەکوو کەسێک کە نەخۆشییەکی بەردەوامی هەیە٫ وەکوو کەسێک کە چۆتە ساڵەوە و پیر بووە و تەمەنی کردووە و ناتوانێ بە ڕۆژوو بێت ئەمانە بۆیان هەیە فیدیە بدەن، چونکە پاساوەکانیان بەردەوامەو چاک نابنەوە ئەم خوشکە بەڕێزانە پاساوەکانیان کاتییە ئەم ساڵ دووگیانە دوای شەش مانگی تر دوو گیانیەکەی نامێنێت دەتوانێت کە زستان هات کە ڕۆژگار کورت بۆوە ڕۆژووەكانی بگرێتەوە، ئەو خوشکە بەڕێزەش کە منداڵەکەی لە خەم ڕەخسا دەتوانێت ڕۆژووەکان بگرێتەوە فیدیەمان بە چی واجب کردووە بە سەریاندا کوا ئەو دەلیلە ئەمە ڕەئی کۆمەڵێکە بەڕێزان ڕاستە هەندێک لە صەحابە ڕەئیان وابووە بەس ئێمە دەلیلی شەرع، وە قەولی صەحابی لە هەموو کاتێکدا حوجە نییە چونکە لە لە مەصادیری ئەدیلەی ئەحکامدا ئێمە هەموومان دەزانین بەوەی کە قەولی صەحابی کۆمەڵێک مەرج هەیە بۆ ئەوەی حوجە بێت لێرە کە قەولی صەحابی موخالەفەی دەلیلی شەرع بکات،وە موخالەفەی قیاسی صەحیح بکات، قیاس موقەدەمترە لە قەولی صەحابی ئیشی پێ ناکرێت، کەواتە ئەم خوشکە بەڕێزانە تەنها واجبە لەسەریان ڕۆژووەکانیان بگرنەوە، چ بە هۆی ئەوە بێت کە بە ڕۆژوو نەبوون لە ترسی ئەوەی کە ڕۆژووەکە زەرەدی بۆ خۆیان هەیە یان بۆ منداڵەکانیان جیاوازی نییە وەچ لەم ساڵە بە ڕۆژو ببنەوە یان نەتوانن لەم ساڵە بیگرنەوە ساڵێکیكە بیگرنەوە فەرقی نیە و هیچ کات فیدیەیان ناچێتە سەر. خوای گەورەش زاناترە