سوننەت و ئادابەکانی ڕۆژوو.

وەڵام :بەناوی خوای بەخشندە و میهرەبانەوە سوپاس و ستایش بۆ پەروەردگاری جیهانیان، وە درود و ڕەحمەت بۆ سەر گیانی پاكی پێغەمبەر ﷺ و گشت كەس و یاران و شوێنكەوتوانی بەگشتی. وەڵام: سەبارەت بە پرسیارەكەی بەڕێزتان: یەکێ لەوانە بەڕێزان ئێمە دەڵێین ڕۆژوو ڕاستە فەڕزە بەڵام هەندێک سوننەت هەیە زیاتر وامان لێ دەکا کە ئەجری ڕۆژوەکەمان پڕ بە پڕ دەست کەوێ بەبێ ئەوەی ئەجرەکەمان نوقسان بێت، وەکوو تۆ خوێندکارێک بی لە ئیمتیحانێکدا دەتەوێ سەد لە سەد بێنی خۆ ڕاستە پەنجا و یەکیش بێنی دەرچووی، بەڵام خوێندکاری زیرەک هەوڵ دەدا بەوەی کە نمرەی تەواو بێنێ ئەگەر دەمانەوێت نمرەی تەواو بێنین هەندێک ئاداب و سوننەت هەیە لە ڕۆژوو وا پێویستە بیانکەین، خاڵی یەکەم: بەڕێزان پێغەمبەری خوا (‎ﷺ) تەئکید لەسەر پاشێوکردن دەکاتەوە مەڵێ من هیچم بۆ ناخورێت، من برسیم نیە، من پێویستم پێ نیە. نا بەڕێزان سحور پێغەمبەری خوا (‎ﷺ) وەعد دەدا بەڵێنەدا دەفەرموێت: (تَسَحَّرُوا فَإِنَّ فِي السَّحُورِ بَرَكَةً)دەفەرموێت: پارشێو بکەن، پارشێو بەرەکەتی تێدایە، ئێمە نازانین بەرەکەتەکەی چییە، لەوانەیە لەشساغیەکی زۆر لەوانەیە خێر و پاداشتێکی زۆر، لەوانەیە گلدانەوەی دەرد و بەڵایەکی زۆر، لەوانەیە تەندروستییەکی باش، هەموو ئەمانە کراون وە لەوانەیە هەموو ئەمانە بەم پارشێوە دەستمان کەوێت ئەگەر چی قومێک ئاو بێت، لەبەر زیندووکردنەوەی سوننەتەکە، پابەند بن بە کردنی پارشێوە بەڕێزان. یەکێکی تر لەو سوننەتانە ئەوەیە کە ئێمە کە بانگ دەدا ئێواران تا دەتوانین زوو ڕۆژوو بشکێنین ئاگامان لەوە بێ پێش بانگ ڕۆژوو نەشکێنین بەڵام کە بانگیدا هەیە وەکو بڵێی سەیرەکەی بۆ پۆز من منەتم پێی نییە جارێ نایشکێنم بەڕێزان هەڵەیەکی گەورەیە ئەمە کە کاتی عیبادەتەکە، تەواو بوو تۆ مەفروزە بڵێی خوایە گیان من لەبەر خاتری تۆ ئەوەندە خۆم گرتۆتەوە لە خواردن من زۆر پێویستم بە خواردنە پێغەمبەری خوا ‎ﷺ دەفەرمووێت: باسی خێری ئوممەتەکەی دەکا دەفەرموێت :( لا تزالُ أُمَّتِي بخيرٍ ما عجَّلُوا الفِطرَ وأخَّرُوا السُّحورَ) دەفەرموێت: ئوممەتی من لە خەیردایە تا ئەو کاتەی کە پارشێوو درەنگ بکەنەوە، وە ڕۆژوو زوو بشکێنن کەواتە یەکێک لە ئادابەکانی ڕۆژوو ئەوەیە کە ئینسان زوو سوننەتی پێغەمبەر جێبەجێ بکات، وە ڕۆژووەکە بشکێنە. سونەت وایە کە ئێمە بە خورما ڕۆژوو بشکێنین بەڕێزان بەڵام مەرج نییە ویتر بێ ئەوەی کە ئێمە دەقمان پێوە گرتووە "لە کاتی ڕۆژوو شکاندندا سوننەت وایە بە سێ خورما بە پێنج خورما بە حەوت خورما سوننەت نییە" سوننەت نییە لە کاتی ڕۆژوو شکاندنە بە ویتر بیشکێنی هەر عەدەدێک دوو بوو چوار بوو شەش بوو حەوت بوو پێنج بوو سێ بوو ئاسایی ڕۆژی پێ بشکێنی، وە تەنها لە دوو کاتدا ڕۆژو شکاندن یا بۆ نموونە خورمای ویتر سوونەتە کە پەیوەندییان بە ڕۆژووی مانگی ڕەمەزانەوە نیە یەکێک لەوانە ئەوەیە کە پێغەمبەری خوا‎ﷺ دەفەرموێت: هەر کەسێک ئەگەر لە ڕۆژێکدا حەوت دەنک خورمای عەجوە بخوا لەو ڕۆژەدا سیحر و زەهر دەفەرموێت تەئسیری تێناکەن، وە یەکێک لەو کاتانەی تر کە سوننەتە خورما خواردن ویتر بێ پێغەمبەری خوا ‎ﷺ لە مانگی ڕەمەزانا کە ئەو ڕۆژەی جەژن بووە پێنج دەنک یان حەوت دەنک خورمای خواردووە پێش ئەوەی بڕوا بۆ نوێژ ئەم دوو کاتە سوننەتە خورما تیایدا ویتر بێت، بەڵام سوننەت نییە لە کاتی ڕۆژوو شکاندندا خورما بە ویتر بخورێ. خاڵێکی کە گرنگە و زۆر کات ئێمە لێی بێ ئاگاین بەڕێزان لە ئادابەکانی ڕۆژوو لە مانگی ڕەمەزانی ڕۆژوودا خۆت لە قسەی زیاد قسەی بێ مەعنا قسەی حەلەق و مەلەق بپارێزە، خۆت لە کردەوەی زیاد بپارێزە، کردەوەیەك پێویست نەبێ چوونە بازاڕ لەو شوێنانەی کە تووشی حەرامدەبیت، تیایدا خۆتی لێ بپارێز هەوڵ بدە تێکەڵی خەڵک ئەوەندە نەکەی کە کاری ڕۆژووەکەت پاداشتی ڕۆژەکەت بەتاڵ بێتەوە، لە مەجالیسدا غەیبەت دەکرێ لە مەجالیسدا قسەی بەرز و نزم دەکرێ، ئەمانە پاداشتی ڕۆژووەکەی تۆ کەم دەکەنەوە، ناڵێین بەتاڵی دەکەنەوە، بەڵام دڵنیابە کەمی دەکەنەوە بڕۆ خۆت بپارێزە لەم شوێنانەوە تێکەڵی ئەو جۆرە ئەو کاتە مەکە، هەوڵ بدە خۆت سەرقاڵ کەی بە عیبادەتەوە بە کاری چاکەوە. یەکێکە لەو ئادابانە ئەوەیە ئێمە ئیسراف نەکەین لەم مانگە پیرۆزە، بەڕێزان ئێمە جاری وا هەیە خوای پەروەردگار ئەم مانگەی بۆیە داناوە کە ئێمە یەکێک لە فەلسەفەکانی هەست بە موعاناتی خەڵکی فەقیر و هەژار بکەین بەڵام جاری وا هەیە ئێمە ئەوەی ئەو ڕۆژە گرتومانەتەوە و نەمان خواردووە لە ئێوارەکەیدا هەمووی دادەنێین بە زیادەوە بە هەدەری دەدەین! بۆچی بەڕێزان؟ ئێمە ئەم مانگە پیرۆزە مانگی خۆگرتنەوەیە لە ئارەزوەکان مانگی ڕاهێنانی نەفسە شکاندنی نەفسە، لە پێناو ڕامکردنی لەگەڵ ئەمرەکانی خوای پەروەردگاردا، یانی چی ئێمە بێین ئیسرافێکی زۆر بکەین لە خواردن و خواردنەوەدا لە ئێواراندا دواتریش زۆربەی ئەم خواردنە بڕێژم، نا خەڵکی فەقیری پێ بە سەر بکرێتەوە هەوڵهەواڵبدەین ئەم مانگە هەست بە موعانات و ئەندێشی خەڵکان هەژار بە درێژایی ساڵ بکەین، واهەست بکەین بەوەی کە خەڵکانی هەژار هەست بەم ئازاری برسێتیە دەکەین، بە سەریان کەینەوە، پارەیان بدەینێ، هەوڵ بدەین دەستگیرۆییان بکەین. یەکێکی کە لە گەورەیەکانی ئەم مانگە بەڕێزان ئەم مانگە مانگی قورئانە هەوڵ بدەین ئالوودەی قورئان بین، قورئان زۆر بخوێنین، بە لای کەمەوە خەتمێکی قورئان بکەین لەم مانگەدا، بە تەدەبور بیخوێنی چونکە پێغەمبەری خوا ‎ﷺ لەم مانگە پیرۆزەدا جیبریل دەهات بۆ لای وە پێکەوە قورئانیان دراسە دەکرد،وە قورئانی بۆ خوێندەوە و گوێی لە پێغەمبەر دەگرت ‎ﷺ کە قورئان بۆ دەخوێند. یەکێکە لە گەورەیە کانی ئەم مانگە پیرۆزە ئەوەیە بەڕێزان ئینسان هەوڵ بدا لەم مانگە پیرۆزەدا ئەو شتانەی کە خوای پەروەردگار پێی خۆشن ئەو شتانەی کە سوننەتن کە تۆ لە پێش مانگی ڕەمەزاندا نەتکردوون، بۆت نەکراوە لەو مانگە پیرۆزەیە بیانکەی، هەرچی ئەو سونەتانەن کە پێغەمبەری خوا ‎ﷺ کردوونی زیندوویان بکەینەوە، وە هەوڵبدەین پێوەی پابەند بین وە عیبادەتێکی پێغەمبەرانە بکەین لەمانگدا بۆ خوای پەروەردگار خوای گەورەش زاناترە